Γράψε… λάθος, Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2014

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

● Το έχω ξαναγράψει: δε διεκδικώ το αλάθητο, ούτε θέλω να παραστήσω το βαθύ γνώστη της νεοελληνικής. Απλώς έχω το ‘‘μεράκι της γλώσσας’’. Γι’ αυτό και οργίζομαι με όσους την κακομεταχειρίζονται, κι ας κερδίζουν τη ζωή τους -ομιλούντες ή γράφοντες- απ’ αυτήν. Δεν ντρέπομαι μάλιστα να παραδεχτώ ότι πάρα πολύ συχνά προσφεύγω σε λεξικά, κάτι που δεν μπαίνουν στον κόπο να κάνουν οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι -κυρίως οι νεότεροι- των ΜΜΕ και προπαντός της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου. Αν όλοι αυτοί -που, δυστυχώς, διαμορφώνουν το γλωσσικό αισθητήριο του λαού- είχαν δίπλα στην πένα κι ένα λεξικό, ίσως να μην έφταναν ως τα αφτιά και τα μάτια μας ‘‘μαργαριτάρια’’ σαν κι αυτά:

☺ «Είναι παραδείγματα άξια προς μίμησης».

Μπορεί να μην είναι και… προς θανάτου το λάθος σου! … Προς αποφυγής όμως παρομοίου εις το μέλλον ολισθήματος και προς γνώσεως και συμμορφώσεως, αλλά και προς παραδειγματισμός σού… λέγομεν τούτο: τα λεγόμενά σου δεν είναι άξια προς μίμησιν· … προς οφέλους δικό σου και δικό μας πρόσεχε στο εξής τι θα λες. Αυτά… προς του παρόντος!

 ☺ «Ανεξήγητος ο εμβολιασμός του μικρού πλοίου».

Όντως ανεξήγητος! Από πότε άραγε άρχισαν να εμβολιάζουν τα μικρά πλοία; Και για να τα προφυλάξουν από ποια αρρώστια άραγε; Μήπως από τον εμβολισμό; Εμείς μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι εμβολιάζουν μόνο τα μικρά παιδιά! Είδες λοιπόν τι σου είναι η ανθρωπότητα; Φροντίζει για τον εμβολιασμό των πλοίων και αφήνει χωρίς εμβόλια τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου!

☺«… ο βαθμός αφομοίωσης των μαθητών στη διδακτέα ύλη… ».

Ε, για να το λέει ‘‘έγκυρο’’ κανάλι, που -κατά πολλούς- είναι ‘‘εγκυρότερον των άλλων’’, έτσι πρέπει να είναι. Οπότε μαθητές… φυλαχτείτε! Μπορεί μέχρι τώρα εσείς να αφομοιώνατε την ύλη, από τώρα και στο εξής όμως φαίνεται πως η ύλη θα αφομοιώνει εσάς! Αφού πρώτα σας… καταβροχθίζει και σας… χωνεύει!

☺ «Οι τιμές έχουν φτάσει σε αστυνομικά ποσά».

 Κάτι τέτοια ξεφουρνίζει κανείς, αν βλέπει πολλές… αστρονομικές ταινίες!

● «Αυτή τη φορά οι ζημιές ξύπνησαν το αδιάφορο κράτος της Αθήνας, που μέχρι τώρα έβλεπε τις τραγωδίες εκ του μακρόθεν».  

Στα επιρρήματα που έχουν κατάληξη -θεν (επίθημα που δηλώνει προέλευση, κίνηση από τόπο ή χρονική αφετηρία) εσφαλμένα (πλεοναστικά) βάζουμε μπροστά το από ή το εκ του ή το εκ των, αφού η έννοια της λέξης από ή των λέξεων εκ του ή εκ των ενυπάρχει και βρίσκεται στην κατάληξη -θεν. Λέμε ή γράφουμε: ανέκαθεν (και όχι από ανέκαθεν), μακρόθεν (και όχι εκ του μακρόθεν), άνωθεν (και όχι εκ των άνωθεν) κ.λπ.

● «Εκατοντάδες πολίτες βρήκαν καταφύγιο στην ύπαιθρο».

Οι λέξεις ύπαιθρος (η) και ύπαιθρο (το) δε διαφέρουν μόνο στο γένος· διαφέρουν και στη σημασία: Ύπαιθρος (εννοείται χώρα / χωρίς πληθ.) είναι το αντίθετο της πόλης, δηλαδή τα μέρη που βρίσκονται έξω από τις πόλεις: η εξοχή, τα χωράφια, τα χωριά· ύπαιθρο (εννοείται μέρος / χωρίς πληθ.) είναι ο ανοιχτός και μη στεγασμένος χώρος (το αντίθετο δηλαδή του κλειστού χώρου). Παραδείγματα: «οι κάτοικοι της υπαίθρου» - «κοιμήθηκα στο ύπαιθρο».

Ύπαιθρο υπάρχει και στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Γι’ αυτό και υπαίθρια κέντρα, υπαίθρια θέατρα, υπαίθριες ταβέρνες βρίσκει κανείς να λειτουργούν το καλοκαίρι και μέσα στην πόλη και έξω στην ύπαιθρο.

Άρα, για να ξαναγυρίσουμε στην αρχή, «εκατοντάδες πολίτες βρήκαν καταφύγιο στο ύπαιθρο».

 ● «‘‘Να καταργηθούν οι πυλωτές’’ προτείνει ο καθηγητής Αντισεισμικής Τεχνολογίας… ».

Πυλωτή ή πιλοτή; Ποιος είναι ο ορθός τρόπος γραφής αυτής της λέξης, που (όπως όλοι ξέρουμε) χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε τον ισόγειο χώρο ενός οικοδομήματος, συνήθως πολυκατοικίας, ο οποίος είναι ανοιχτός γύρω γύρω, σχηματίζεται από κολόνες που κρατούν το οικοδόμημα και εξυπηρετεί τις ανάγκες των ενοίκων του;

Αν κοιτάξει κανείς τα λεξικά θα προβληματιστεί, γιατί άλλα γράφουν τη λέξη με -υ- και -ω- (πυλωτή) και άλλα με -ι- και -ο- (πιλοτή). Τα παλαιότερα μάλιστα λεξικά δεν την περιλαμβάνουν στα λήμματά τους, σημάδι πως η λέξη μπήκε στο λεξιλόγιό μας τα τελευταία χρόνια που άρχισαν να πληθαίνουν και οι πολυκατοικίες και οι ανοιχτοί χώροι στο ισόγειό τους.

Όσοι γράφουν τη λέξη με -υ- και -ω- (πυλωτή) πιστεύουν ότι η λέξη αυτή προέρχεται από τη λέξη πύλη που σημαίνει μεγάλη πόρτα. Δεν πρέπει να είναι όμως έτσι τα πράγματα. Γιατί τα πλέον έγκυρα από τα λεξικά τονίζουν πως η λέξη αυτή δε συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη πύλη (ώστε να δικαιολογείται η γραφή πυλωτή), αλλά προέρχεται από τη γαλλική λέξη pilotis που σημαίνει πασσάλωση, θεμελίωση οικοδομήματος πάνω σε πασσάλους, πάνω σε κολόνες < pilot (=είδος πασσάλου με σιδερένια αιχμή) < pile (=στύλος, κολόνα) < λατ. pila (=στήλη, στύλος). Οπότε η ορθή γραφή της λέξης είναι με -ι- και -ο- (πιλοτή), η δε γραφή πυλωτή οφείλεται σε παρετυμολογία.

Φυσικά η λέξη πιλοτή δεν έχει καμία σχέση με τις λέξεις πιλότος, πιλοτιέρα ή πιλοτίνα (ναυτ. όρος: το πλοιάριο του πιλότου, πλοηγίδα) και πίλος [=το κατασκευασμένο από πίλημα (είδος χοντρού υφάσματος από συμπιεσμένες τρίχες διαφόρων ζώων) καπέλο].

 Βεβαίως, θα τα ξαναπούμε! Μέχρι τότε… νοείται οίκοθεν (είναι αυτονόητο) ότι πρέπει να αποφεύγετε, λόγω κρύου, την παραμονή σας στο ύπαιθρο και στις πιλοτές!

kartswnhs@gmail.com