Πόντιοι Ιερολοχίτες

Tου Νίκου Κωνσταντινίδη

Εκπαιδευτικού-συγγραφέα

Στην επαναστατημένη Ελλάδα και ιδιαίτερα στο Μοριά κατέβηκαν πολλοί εθελοντές και πολλά νέα παλληκάρια, για να πολεμήσουν, και το έπραξαν με ξεχωριστή γενναιότητα.

Ο Γεώργιος Κανδηλάπτης (από την πόλη Κάν(ιν), τη γνωστή ως Αργυρούπολη του Πόντου) γράφει: «Ουχ ήττον και πολλοί νέοι Πόντιοι μέσον Ρωσίας και Ρουμανίας κατήλθον εις την Ελλάδα και επολέμησαν γενναίως εν Ηπείρω και Στερεά Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και οι Λαζαίοι, οι δια τας ανδραγαθίας των αναφερόμενοι εις πολλά σημεία της Ιστορίας του Μπουκεβίλλ» («Αρχείον Πόντου», τόμος 33, Αθήνα 1975-1976).

Εκτός από τις περιγραφές και τα ιστορικά γεγονότα που μέχρι σήμερα ξέραμε, δημοσιεύτηκε και η πραγματεία του φιλέλληνα ιστορικού Νικολάι Τοντόρωφ («Η Βαλκανική Διάσταση της Επανάστασης του 1821», έκδοση Gutenberg, Αθήνα 1982), με στοιχεία καταχωρημένα σε φάκελο από το Ρώσο στρατηγό Κισελιώφ, επιτελάρχη της δεύτερης στρατιάς «Κισσινέβ, 14 Ιουλίου, αριθμ. 3465» από τη «Γραμματεία Κυβερνήτου Νοβοροσίσκι και Βεσσαραβίας», που βρίσκεται στο κρατικό αρχείο της Οδησσού (πηγή: «Ποντιακή Εστία», τεύχος 44, έτος 1982, άρθρο του Παναγιώτη Γ. Εφραιμίδη).

Η προαναφερόμενη πραγματεία του Βούλγαρου ελληνιστή Νικολάι Τοντόρωφ, αναφέρει μεταξύ άλλων ότι στον επαναστατικό στρατό του Αλέξανδρου Υψηλάντη συμμετείχαν και Πόντιοι. Το βιβλίο περιλαμβάνει έναν ονομαστικό κατάλογο 1002 αγωνιστών του Αλέξανδρου Υψηλάντη που, μετά την ήττα στο Δραγατσάνι, στις 7 Ιουνίου 1821 πέρασαν υποχωρώντας πίσω στη Ρωσία.

Από αυτούς τους αγωνιστές οι 503 ήταν Έλληνες από διάφορα μέρη. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται 19 ονόματα που κατάγονταν από τον Πόντο και τις γύρω περιοχές. Οι αγωνιστές αναφέρονται με αύξοντα αριθμό, όπως καταχωρούνται στον κατάλογο είναι οι εξής:

• Νικόλαος Κυριαζής, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Ανατολή.

• Ανδρέας Μιχαήλ, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Μήδεια.

• Δημήτριος Τσερκέσης, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Αγκιούρ της Ανατολής.

• Δημήτριος Τραπουζανλής, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Τραπεζούντα της Μικράς Ασίας.

• Νικόλαος Σαλαγάρ, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από το Μπουλαντάν της Μικράς Ασίας.

• Βασίλειος Τουρκουλέτς, εκχριστιανισμένος Οθωμανός, τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Καισάρεια της Μικράς Ασίας.

• Θεόδωρος Αναστασίου, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Τραπεζούντα.

• Στέφανος Κωνσταντίνου, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Τραπεζούντα.

• Γιάννης Δημητρίου, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Τραπεζούντα.

• Παναγιώτης Σάββας, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Τραπεζούντα.

• Πολυχρόνης Χρήστου, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πολίχνη Κιμισχανά.

• Αναστάσιος Ισαάκ, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την Καισάρεια.

• Γεώργιος Οσλάν Καϊσαρλής, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Καισάρεια (Kayseri) της Μικράς Ασίας.

• Δημήτριος Αντωνίου, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Προύσα της Μικράς Ασίας.

• Γεώργιος Γιακοβάκης, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Μουκλάβ της Μικράς Ασίας.

• Δημήτριος Ιωάννου Προύσαλης, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από την πόλη Προύσα.

• Γεώργιος Ιωσήφ, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από τη Μικρά Ασία.

• Ιβάν Βελισσάριος, Έλληνας τουρκικής υπηκοότητας από τη Νικομήδεια.

Όλοι οι παραπάνω, καταγεγραμμένοι στα αρχεία της Οδησσού, είναι όσοι σώθηκαν ή λαβώθηκαν μετά από την άτυχη φονική μάχη του Δραγατσανίου και ήταν κρατούμενοι από τις ρωσικές αρχές της Οδησσού, κατά τον Ιούλιο του 1821.
Ενδεχομένως υπάρχουν και άλλα αρχεία στα οποία καταγράφονται οι Πόντιοι, που ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας. 

Δεν γνωρίζουμε κι ίσως να μη μάθουμε ποτέ πόσοι από τους σκοτωμένους είχαν ποντιακή καταγωγή και πόσοι από τους άλλους Έλληνες αγωνιστές, που διασώθηκαν από τον ηττημένο επαναστατικό στρατό του Αλέξανδρου Υψηλάντη, και δεν αναφέρονται στον κατάλογο του βιβλίου, ήταν από τον Πόντο.

Σε άρθρο του Οδυσσέα Λαμψίδη, στο «Αρχείον Πόντου», τόμος 33, διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Ουδαμού μέχρι τούδε ούτε και υπό των ιστορησάντων την ελληνικήν επανάστασιν του ‘21 ανεγράφη Έλλην Πόντιος αγωνιστής των πολεμικών γεγονότων του 1821.

Το γεγονός τούτο είναι φυσικόν να κινή την προσοχήν και την απορίαν. Διό και ανεζήτουν και εσημείουν πάντοτε παν το σχετικόν προς το θέμα τούτο. Τοιουτοτρόπως σήμερον φέρω εις γνώσιν των ιστορικών του νεωτέρου Πόντου θετικά και βέβαια πλέον στοιχεία δια την συμμετοχήν των Ελλήνων Ποντίων εις τους αγώνας του 1821. Ταύτα είναι τα πρώτα, τα οποία παρουσιάζονται, αλλά είμαι βέβαιος ότι περαιτέρω έρευνα και επισταμένη αναδίφησις εις τα αρχεία των επισήμων υπηρεσιών του από του 1821 συσταθέντος ελληνικού κράτους θα φέρη εις φως πολύ περισσότερα και πολύ περισσότερον διαφωτιστικά.

Ημείς σήμερον αρκούμεθα να αναδημοσιεύσωμεν τα ονόματα των Ποντίων αγωνιστών, ως ταύτα ανεγράφησαν εις μελέτας αναφερούσας Μικρασιάτας αγωνιστάς του 1821, από το βιβλίο του Κ.Μ. Κωνσταντινίδη, “Η συμβολή των Μικρασιατών εις την εθνικήν αναγέννησιν” Μικρασιατικά Χρονικά 2 (1939) 92-109 και Γ.Ι. Αναστασιάδη, “Η συμβολή των Μικρασιατών εις την εθνικήν αναγέννησιν” Μικρασιατικά Χρονικά 3 (1940) 213–232».

Στα «Μικρασιατικά Χρονικά, 2ος τόμος» υπάρχουν τα παρακάτω ονόματα:
Ράδοβιτς Μαυροβουνιώτης. Παναγιώτης Παύλου Τραπεζούντιος. Μιχάλης Γεωργίου Μαυροθαλασσίτης. Ιωάννης Εγλεντέζογλου Τραπεζούντιος. Γιώργης Τζανής Σιναπλής. Δημήτρης Γιακομής Σιναπλής. Ιωάννης Τραπεζανλής. Στεφανής Γ. Μαυροθαλασσίτης. Αθανάσης Μαυροθαλασσίτης. Κωνσταντίνος Μαυροθαλασσίτης. Δημήτρης Κιουμουσχανελής. Μανώλης Στερίου Μαυροθαλασσίτης. Γιώργος Μαλαφάκης Σιναπλής. Δημήτριος Ιακώβου Σιναπλής. Ιωάννης Βασιλείου Κιουμουσχανελής.

Στα «Μικρασιατικά Χρονικά, 3ος τόμος» βρίσκουμε τα εξής ονόματα των αγωνιστών που προτάθηκαν για αριστείο: Ιωάννης Παναγιώτου από Τραπεζούντα. Ιωάννης Μπεχλιβάνης από Μαύρη Θάλασσα.

Αναφέρονται 17 άτομα, από τα οποία 5 από την Τραπεζούντα. Έξι (6) άτομα από τη Μαύρη Θάλασσα. Τέσσερα (4) από τη Σινώπη (το εθνικό τους όνομα είναι Σιναπλής) και 2 από την Αργυρούπολη, η οποία και τότε ονομαζόταν από τους Έλληνες Γκιουμουσχανέ.

Υπάρχει ελλιπής πληροφόρηση σχετικά με τη συνεισφορά του Ποντιακού Ελληνισμού στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821. Ασφαλώς ο ελληνισμός της Μαύρης Θάλασσας αξίζει καλύτερης παρουσίας στις «λευκές» σελίδες της ιστορίας και τα σχολικά βιβλία.

Αντ’ αυτού, παρατηρούμε να συμβαίνει τελευταία ακριβώς το αντίθετο. Να αφαιρούνται από τη διδακτέα σχολική ύλη σελίδες που αναφέρονται στην ιστορία των Ελλήνων του Πόντου και στη Γενοκτονία, ενισχύοντας την ιστορική λήθη και ακυρώνοντας τη μνήμη.

Την ανάγκη να γνωρίζουμε την ιστορία του ελληνικού έθνους, την επισημαίνει ήδη από την εποχή του ο Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις, θεωρώντας ότι η ιστορική άγνοια αποτελεί μέγιστη εθνική ζημιά.

Ταυτόχρονα ο Γεώργιος Κανδηλάπτης ασκεί αυστηρή κριτική στον εθνικό ιστορικό Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, που, ενώ διέθεσε σελίδες ολόκληρες για πέντε ή δέκα φεουδαρχικά χωριά της Πελοποννήσου, απαξίωσε να γράψει για την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος. 

Για το λόγο αυτό «παραδίδω ευτόλμως στο κοινό, αν και ατελές, το έργο μου αυτό, με την πεποίθηση ότι θα αποβεί εγκόλπιο για τον κάθε Πόντιο και θα βρει θέση σε μια γωνιά της βιβλιοθήκης του κάθε βιβλιόφιλου» προσθέτει ο Κανδηλάπτης στο βιβλίο του, «Οι Μεγάλοι Κομνηνοί».

Κλείνω τονίζοντας ότι τον απελευθερωτικό αγώνα που ξεκίνησε ο ποντιακής καταγωγής Αλέξανδρος Υψηλάντης στις παραδουνάβιες περιοχές στις 22 Φλεβάρη του 1821, τον τελείωσε ο αδερφός του Δημήτριος Υψηλάντης στη μάχη της Πέτρας στη Βοιωτία, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829. Με Πόντιο άρχισε η Επανάσταση του 1821 και με Πόντιο τελείωσε.

(Απόσπασμα από το βιβλίο «Οι Ρίζες Μας» της Αρχοντούλας και του Νίκου Κωνσταντινίδη).