Γράψε... λάθος! Οι ξένες λέξεις στη γλώσσα μας (α΄ μέρος)

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

Η επικοινωνία των λαών -σε πολλά επίπεδα- στο πέρασμα των αιώνων είχε -και έχει- ως αποτέλεσμα τις πολλές επιδράσεις της γλώσσας του ενός λαού στη γλώσσα του άλλου. Έτσι, σε κάθε γλώσσα υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ξένων λέξεων, κάτι που δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κατά βάσιν είναι αρνητικό. Γιατί οι λέξεις αυτές με το πέρασμα του χρόνου και όντας σε χρήση ενσωματώθηκαν στην εθνική γλώσσα· απέκτησαν δηλαδή κατάληξη παρόμοια με την κατάληξη των άλλων λέξεων και άρχισαν να κλίνονται όπως εκείνες. Αυτό σημαίνει ότι οι λέξεις αυτές αφομοιώθηκαν από την εθνική γλώσσα, της οποίας πλούτισαν το λεξιλόγιο και τις εκφραστικές δυνατότητες.

Η ελληνική γλώσσα δεν αποτέλεσε εξαίρεση του γεγονότος αυτού. Στην ιστορική της πορεία χιλιάδες ξένες λέξεις (που προέρχονται από πολλές ξένες γλώσσες) προστέθηκαν στον κορμό της και έγιναν, αν και ξενικής καταγωγής, ελληνικές -έχει ξεχαστεί μάλιστα η προέλευσή τους. Οι λέξεις αυτές αποτέλεσαν πλέον «οργανικό τμήμα του ενιαίου συνόλου της», αφού προσαρμόστηκαν στο τυπικό της και στη φωνολογία της, και «τη μπόλιασαν με πρόσθετη εκφραστική δύναμη, εννοιολογική ακρίβεια και λεξιλογικό πλούτο», όπως πολύ σωστά γράφει ο Θ. Καρζής στο βιβλίο του ‘‘Τα σωστά ελληνικά’’, σελ. 195. Αξίζει όμως να υπογραμμίσουμε ότι οι ελληνικής ρίζας λέξεις που έχουν ενσωματώσει στα δικά τους εκφραστικά μέσα οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες -λέξεις που εκπροσωπούν θεωρητικές και αφηρημένες έννοιες υψηλής νοητικής σύλληψης, που σχετίζονται με φιλοσοφικούς και επιστημονικούς όρους- είναι πολύ περισσότερες από όσες ξένες λέξεις υπάρχουν στην ελληνική -λέξεις που, κυρίως, αφορούν πράγματα της καθημερινής ζωής ή όρους της τεχνολογίας, της οικονομίας και του Διαδικτύου ή (μην το ξεχνάμε κι αυτό) που μας έρχονται ως αντιδάνεια. Από την ενσωμάτωση αυτή δεν κινδυνεύει καμία γλώσσα να χάσει το χαρακτήρα της, άρα ούτε και η γλώσσα μας -όπως δεν κινδύνεψε από την ίδια αιτία στους πολύ χειρότερους αιώνες που προηγήθηκαν.

Για να ‘‘πολιτογραφηθεί’’ στο ελληνικό λεξιλόγιο μια ξένη λέξη πρέπει να προσαρμοστεί στο νεοελληνικό τυπικό. Αυτό σημαίνει:

- ότι πρέπει να αποκτήσει ελληνική κατάληξη, ώστε να ενταχθεί στο ελληνικό κλιτικό σύστημα (π.χ. από το γαλλικό parterre γεννήθηκε το ελληνικό το παρτέρι - του παρτεριού - τα παρτέρια)·

- ότι πρέπει να χρησιμοποιηθεί η ελληνική φθογγολογία για τη φωνητική της απόδοση (π.χ. η γαλλική λέξη changement, που περιλαμβάνει φθόγγους που δεν υπάρχουν στη γλώσσα μας -το ch, τα an και ent, το g και το e- προφέρεται σαζμάν, με ελληνική φωνητική, αν και η λέξη παρέμεινε αναφομοίωτη, αφού δεν απέκτησε ελληνική κατάληξη)·

- ότι πρέπει να προχωρήσει στην παραγωγή και στη σύνθεση άλλων ελληνικών λέξεων (π.χ. από την ιταλική λέξη pistola, που στα ελληνικά πέρασε ως η πιστόλα - το πιστόλι, γεννήθηκαν παράγωγα και σύνθετα: πιστολιά, πιστολίδι, πιστολάς, νεροπίστολο κ.ά.).

Η απόπειρα μερικών, και κυρίως αυτών που διαμορφώνουν το γλωσσικό αίσθημα του λαού, δηλαδή των δημοσιογράφων, να επαναφέρουν τις ήδη αφομοιωμένες από τη γλώσσα μας λέξεις στην αρχική ξενική μορφή τους είναι καθαρό έγκλημα κατά της γλώσσας. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά· ακούμε ή διαβάζουμε: της μαφία, της Νικαράγουα, της Βενεζουέλα, της Μανίλα, της Ανγκόλα, του καζίνο, του Μιλάνο, του Μεξικό, τα σονέτι, ενώ οι λέξεις είναι προσαρμοσμένες και κλίνονται κανονικά: της μαφίας, της Νικαράγουας, της Βενεζουέλας, της Μανίλας, της Ανγκόλας, του καζίνου, του Μιλάνου, του Μεξικού, τα σονέτα. Δε βλέπουμε μάλιστα το λόγο, γιατί και οι νεοεισερχόμενες λέξεις, που η κατάληξή τους είναι αβίαστα προσαρμόσιμη, να παραμένουν απροσάρμοστες (της τρόικα, της Νταϊάνα, της περεστρόικα, της Ρουάντα) και να μην κλίνονται κανονικά (της τρόικας, της Νταϊάνας, της περεστρόικας, της Ρουάντας). Πιστεύουμε ότι όσοι υποστηρίζουν πως η κατάληξη -α των θηλυκών (π.χ. η μαφία) ή η κατάληξη -ο των ουδετέρων (π.χ. το Μεξικό) δε μαρτυρούν εξελληνισμένο τύπο κάνουν λάθος. Ναι, υπάρχουν και απροσάρμοστες λέξεις π.χ. το Μονακό, το Τόκιο, που μένουν άκλιτες. Δεν είναι όμως όλες άκλιτες.

Εκείνο που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι όλο και πιο δύσκολα επινοούνται τα ‘‘ελληνολεκτικά ισοδύναμα’’ των ραγδαία νεοεισερχόμενων λέξεων (timing, on line, το περίφημο debate [ντιμπέιτ] κ.ά.), κι ακόμη πιο δύσκολα επικρατούν όταν επινοούνται (talk show-λογοθέαμα, συνθεσάιζερ-συνθετήρας), ενώ παροπλίζονται και ελληνικοί ή ήδη εξελληνισμένοι τύποι (διανομή-καστ, αίθουσα Τύπου-πρες ρουμ).

Το θέμα μας είναι μεγάλο και γι’ αυτό θα συνεχίσουμε το λόγο μας για τις ξένες λέξεις και στο επόμενο σημείωμα.