Γράψε... λάθος! Οι ξένες λέξεις στη γλώσσα μας (β΄ μέρος)

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

Μερικές ξένες λέξεις δεν ακολούθησαν -για διάφορους λόγους- τους δρόμους που αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμα (κυρίως αγγλοσαξονικές και ιδίως όσες δανείστηκε η γλώσσα μας μετά το 1945) και, παρότι καθιερώθηκαν, παραμένουν άκλιτες, χωρίς δηλαδή γλωσσική προσαρμογή.

Από το μεγάλο αριθμό και τη συχνή χρήση αυτών των λέξεων προέρχεται η ανησυχία για την ως κάποιο βαθμό αλλοίωση της γλώσσας μας και τη μορφολογική και φωνολογική της στρέβλωση. Αδίκως όμως! Δεν πρέπει να ανησυχούμε τόσο, γιατί τα δάνεια δεν αποτελούν μεγάλη απειλή για τη γλώσσα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αγγλική γλώσσα, η οποία, παρότι κυριαρχεί παγκοσμίως, δεν δίσταζε και δεν διστάζει να δανείζεται από παντού, γι’ αυτό έχει και το μεγαλύτερο λεξιλόγιο. Δεν υπάρχει λόγος βέβαια να χρησιμοποιούμε άκλιτες ξένες λέξεις όταν υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές (π.χ. γκάλοπ-δημοσκόπηση, μπιζού-κόσμημα, μπρέικ-διάλειμμα, ριλάξ-χαλάρωση, σίριαλ-σειρά, τιμ-ομάδα).

Ο δανεισμός λέξεων από ξένες γλώσσες καλό θα ήταν να γίνεται μόνο για δύο λόγους: ή για να αναπληρώσουμε κάτι που δεν έχουμε ή για να εμπλουτίσουμε και να βελτιώσουμε κάτι που έχουμε (μπορεί να δέχτηκαν και οι ξένοι, όπως είπαμε την προηγούμενη εβδομάδα, πολλές ελληνικές γλωσσικές επιδράσεις, αλλά θα πρέπει να ξέρουμε ότι αυτοί -στις περισσότερες περιπτώσεις- κατάφεραν να τις προσαρμόσουν στη δική τους φωνολογία, προφορά και κλιτικό σύστημα).

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η υιοθέτηση της χρήσης ελληνικού όρου στη θέση του ξενικού συνιστά επίπονη και μακροχρόνια προσπάθεια και συντονισμένο αγώνα. Βεβαίως το αν υπερισχύσει μια ξένη λέξη ή όχι εξαρτάται και από το αν η αντίστοιχη ελληνική προφέρεται ευκολότερα ή είναι συντομότερη: το φαξ π.χ. αποκλείεται να αντικατασταθεί από το τηλεομοιοτυπία.

Οι ‘‘μη πολιτογραφημένες’’ λέξεις που χρησιμοποιούμε και ένα πλήθος άλλες (βίντεο, κομπιούτερ, πέναλτι, σινεμά, σίριαλ, ταξί, φιλμ κ.λπ.) μας ‘‘δημιουργούν’’ γραμματικά και φωνολογικά προβλήματα. Έτσι κανείς δεν ξέρει με σιγουριά ποιο είναι το γένος μερικών τέτοιων λέξεων, π.χ. της λέξης καρτ ποστάλ (η καρτ ποστάλ ή το καρτ ποστάλ;) ή πώς πρέπει να τις χρησιμοποιήσει στον πληθυντικό (τα βίντεο ή τα βίντεος; τα ταξί ή τα ταξιά; τα φιλμ ή τα φιλμς;). Πιστεύουμε ακράδαντα ότι οι λέξεις που παρέμειναν στη γλώσσα μας απροσάρμοστες, μένουν στον πληθυντικό άκλιτες. Έτσι, θα πούμε και θα γράψουμε: τα βίντεο (γεν εν. του βίντεο) και όχι τα βίντεος, οι κομπιούτερ και όχι οι κομπιούτερς, οι ρεπόρτερ και όχι οι ρεπόρτερς, οι σταρ και όχι οι σταρς, τα πέναλτι και όχι τα πέναλτις, τα σίριαλ και όχι τα σίριαλς, τα τεστ και όχι τα τεστς, τα φιλμ και όχι τα φιλμς.

Δε θα ήταν, νομίζουμε, περιττό να διευκρινίσουμε και τα εξής: το τανκς καθιερώθηκε στη γλώσσα μας με τον τύπο του πληθυντικού, το σλάιτς αποτελεί παραφθορά του πληθυντικού της αγγλικής λέξης slide (the slides), το βιτρό αποτελεί τον πληθυντικό και όχι τον ενικό της γαλλικής αυτής λέξης (les vitraux -στον ενικό είναι le vitrail) και το σορτ είναι τύπος που δεν υπάρχει στην αγγλική γλώσσα, αφού πρόκειται για τα παντελόνια (the shorts).

Αξίζει να τονίσουμε ότι ο λαός, που -χωρίς αμφιβολία- έχει ανεπτυγμένο το γλωσσικό του αισθητήριο, προσπάθησε να προσαρμόσει μορφολογικά στο νεοελληνικό τυπικό -όπου αυτό ήταν δυνατό- αναφομοίωτες ξένες λέξεις. Παραδείγματα:

το μπερέ-του μπερέ-τα μπερέ (απροσάρμοστη)· ο μπερές-του μπερέ-οι μπερέδες (προσαρμοσμένη)·

το ρεπό-του ρεπό-τα ρεπό (απροσάρμοστη)· το ρεπό-του ρεπού-τα ρεπά (προσαρμοσμένη)·

το ταξί-του ταξί-τα ταξί (απροσάρμοστη)· το ταξί-του ταξιού-τα ταξιά (προσαρμοσμένη)·

κι ακόμη ο ζελές-οι ζελέδες, το μπετό-τα μπετά, ο φραπές-οι φραπέδες κ.λπ.

Τις λαϊκές αυτές απόπειρες  ίσως κάποιοι να τις ειρωνεύονται· η ειρωνεία όμως αυτή είναι και αδικαιολόγητη και άδικη. Για τη σύγχυση δεν φταίει ο λαός, αλλά οι αρμόδιοι φορείς που δεν ορίζουν κατευθυντήριες γραμμές.

Καλό είναι, τελειώνοντας, να πούμε και λίγα λόγια για την ορθογραφία των ξένων λέξεων:

Όσον αφορά τα διπλά σύμφωνα, υπήρξε απλοποίηση (γενικότερη εξάλλου τάση του νεοελληνικού γραπτού λόγου). Έτσι γράφουμε ράλι (rally), δαντέλα (dentelle), μοντέλο (modello) κ.λπ.

Όσον αφορά όμως τα φωνήεντα υπάρχουν δύο τάσεις: η πρώτη θέλει την τήρηση, όσο γίνεται, της γραφής της ξένης λέξης, αν σ’ αυτό διευκολύνει η ύπαρξη αντίστοιχων ελληνικών φθόγγων, (π.χ. ντοκυμανταίρ [documentaire], τραίνο [train], ράλυ [rally]) , κάτι που έκαναν και οι ξένες γλώσσες με τις ελληνικές λέξεις που δέχτηκαν (π.χ. ανάλυσις [-η], analysis [αγγλ.], analyse [γαλλ.]). Το πρόβλημα εδώ είναι ότι όσοι δε γνωρίζουν την αντίστοιχη ξένη γλώσσα, δυσκολεύονται στην ελληνική ορθογραφία. Η δεύτερη τάση, που έχει σχεδόν ολοκληρωτικά επικρατήσει, προτείνει την πλήρη απλοποίηση στα φωνήεντα. Δηλαδή αντικαθιστά τα ομόηχα φωνήεντα με τα ι-ε-ο (π.χ. ντοκιμαντέρ, τρένο, ράλι).

kartswnhs@gmail.com