Μια κοινωνία σε εξέλιξη πτωτικής τάξεως

Γράφει ο Όμηρος Ταχμαζίδης
Προβλέψεις: Διαρκώς τίθεται το ερώτημα: «που θα πάει» - εννοείται το «πράγμα». Όλοι αναζητούν την έκβασή του: «που θα καταλήξει αυτό το πράγμα» - γιατί «δεν πάει άλλο»! Αλλά το «δεν πάει άλλο» συνεχίζει να «πηγαίνει» με ακόμη μεγαλύτερη σφοδρότητα.
Από την άλλη ο καθένας φαντασιώνεται την δική του έκβαση της εξέλιξης των πραγμάτων: τη σωτηρία της πατρίδος μηρυκάζει ο «μεταφυσικός υποκριτής» της πολιτικής εξουσίας και οι υποστηρικτές του, εξέγερση διαβλέπει ο «αντισυστημικός» ιδεολόγος της Αριστεράς, επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης οραματίζεται ο φοβικός συντηρητικός, ενώ συνθήκες εμφυλίου πολέμου ευαγγελίζονται οι μικρόνοες κήρυκες του μίσους και από τη φυλακή ο «φαρμακοχέρης» διαγιγνώσκει «γκάστρωμα» στη σιωπή του πλήθους.

Πολλά ημπορούν να συμβούν, όχι τα πάντα, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι δε θα συμβούν εκείνα τα οποία φαντασιώνονται διάφοροι ευφάνταστοι.

Η κατάσταση των πραγμάτων: Η χώρα έχει εισέλθει προ πολλού σε συνθήκες «εξελίξεως σε πτωτική τάξη» (“evolution in descending order”) και ευρίσκεται στο κατώφλι συνθηκών ανομίας: χρησιμοποιώ τον όρο με την κοινωνιολογική του σημασία (Emile Durkheim) και όχι με τη σημασία της παρανομίας, που της αποδίδει ο πρόχειρος δημόσιος πολιτικός λόγος της συγκυρίας. Η πληθωριστική φλυαρία για την έκβαση των σημερινών εξελίξεων παρακάμπτει όλα τα ερωτήματα για τα άμεσα και καθημερινά, ωσάν να μην ευρίσκεται ένα κομμάτι μέλλοντος εντός τους: το μέλλον έχει αρχίσει – είναι η συντηρητική πτυχή του παρελθόντος, η οποία εμφανίζεται με το προσωπείο του σωτήρα της πατρίδας.

Το μέλλον του παρόντος: Ο άστεγος άνδρας, ο οποίος ηύρε καταφύγιο κάτω από τη σκάλα της αερογέφυρας σε κεντρική λεωφόρο της Θεσσαλονίκης δεν συμπεριλαμβάνεται στους εφήμερους και καθησυχαστικούς προβληματισμούς για το «που θα πάνε τα πράγματα»: για τον άστεγο «τα πράγματα έχουν ήδη πάγει», έχουν καταλήξει – στο τέρμα της ανέχειας, στο τέλμα της αναξιοπρέπειας. Ένα αποφάγι μιας κανιβαλίζουσας κοινωνίας, μια ψυχή κρεμασμένη στο ικρίωμα των στατιστικών της. Τούτη μετεωρίζεται πέρα από τη νομιμότητα και την παρανομία: το βασίλειο της πλήρους ανέχειας είναι το βασίλειο της πλήρους παραίτησης – ο άνθρωπος «φυτοζωεί».

Πόσοι ακόμη θα αποσυρθούν στο περιθώριο; Πόσοι θα επιλέξουν ως μορφή ζωής τη «φυτοζωία»; Που θα οδηγηθούν τα πράγματα εάν η ανέχεια γενικευθεί και η ανομία μετατραπεί σε βασική συνθήκη του καθημερινού βίου;

Δε χρειάζεται να καταφύγουμε σε εικασίες, το μέλλον ενυπάρχει ήδη στο παρόν: είναι το κενό που αφήνει πίσω του επιστημονικό δυναμικό, το οποίο εγκαταλείπει τη χώρα, είναι οι κοινωνικές μακροπρόθεσμες παρασυνέπειες της ανεργίας, είναι… είναι….

Το μέλλον είναι εδώ: είναι το κυνικό θράσος των βουλευτών που διαλύουν με τις αποφάσεις τους τη χώρα και από την άλλη ως μεσάζοντες της αγωνίας χιλιάδων ανέργων «μεσολαβούν» στις επιχειρήσεις για να «ρυθμίσουν» τις όποιες πιθανές προσλήψεις: μη τυχόν και ξεχάσουμε τα ήθη που μας οδήγησαν στο χείλος της καταστροφής – η νέα πολιτική πατρωνία διαχειρίζεται την ανέχεια με εξόφθαλμο κυνισμό και οι νέες πελατειακές σχέσεις υπενθυμίζουν τον πραγματικό χαρακτήρα του νέου-παλιού πελατειακού κράτους. Οι σωτήρες της πατρίδας εμφανίζονται ως κακέκτυπο του παρελθόντος τους – το παρελθόν επιστρέφει ως μέλλον.

Επανεκκίνηση: Το παλαιοκομματικό καθεστώς χρησιμοποιούσε κάθε τόσο και μια λέξη κλειδί για να υποδηλώσει την υποτιθέμενη διαφοροποίησή του από μια πρότερη κατάσταση: κάθε λέξη και μια υποτιθέμενη αλλαγή, αλλά στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια νέα προπαγανδιστική προσπάθεια για να βραχυκυκλώσει κάθε σκέψη για βαθύτερες δομικές αλλαγές στην ελληνική πολιτεία.

Ο όρος «επανεκκίνηση» εισήχθη από την ομάδα του Αντώνη Σαμαρά στο πολιτικό λεξιλόγιο: μια ακόμη προσπάθεια να σηματοδοτηθεί το παλαιοκομματικό ως το νέο και το διαφορετικό – «ξύλινες λέξεις», «λέξεις-συνθήματα» (εκσυγχρονισμός, ανάταξη κλπ).

Η υπερσυντηρητική και ακροεθνικιστική ομάδα του Αντώνη Σαμαρά επέλεξε τη λέξη «επανεκκίνηση» για να προσδώσει αέρα «ανανέωσης» στις απόψεις της: μια λέξη η οποία εισήχθη στην ελληνική ως μετάφραση της αντίστοιχης αγγλικής, η οποία αναφέρεται σε συγκεκριμένη λειτουργία του υπολογιστή – στον υπολογιστή η επανεκκίνηση αφορά μια διαδικασία, η οποία μετά την εντολή του χρήστη, διεξάγεται αυτομάτως – είναι εκπληκτικό πως ο ισοπεδωτικός νεοφιλελευθερισμός επιλέγει έναν όρο, ο οποίος προέρχεται από ένα κλειστό κύκλωμα λειτουργίας, όπως είναι ο υπολογιστής και το μεταφέρει σε ένα ανοικτό, όπως είναι μια κοινωνία. 

Είναι προφανές ότι η «επανεκκίνηση» αφορά συγκεκριμένο τύπο πολιτικής σκέψης, ο οποίος κινείται στη «λογική» αντιδράσεων και αυτοματισμών: στη σημερινή πολιτική της εφαρμογή καταγράφεται ως αγωνία για την προσέλκυση επενδύσεων - ενώ τα υπόλοιπα υποτίθεται ότι θα «επανεκκινηθούν», θα προκύψουν αυτομάτως. Ο συντηρητισμός της κυβέρνησης μεταφέρει την ευθύνη συγκεκριμένων αποφάσεων στο επανεκκινούμενο σύστημα: χωρίς αποφάσεις δεν είναι δυνατόν να κινηθεί τίποτε – χρειάζονται αποφάσεις για να κινηθούν διάφορα τμήματα του συστήματος, η κοινωνία δεν είναι υπολογιστής για να «επανεκκινηθεί» χωρίς κόπο. Ξεστρατίσαμε…

Στα πρόθυρα ανομίας: Οι συνθήκες «ανομίες» περιγράφονται σε διάφορα εγχειρίδια ως περίοδος «χάους», «αναρχίας» κλπ. Ακόμη και μετά τον εμφύλιο πόλεμο το κοινωνικό πρόβλημα παραμένει άλυτο και η ελληνική κοινωνία κινείται στις παρυφές της «ανομίας» - οι «κανόνες» κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να εξαφανιστούν υπό την πίεση των αντιφάσεων της κοινωνικής πραγματικότητας.

Δεν διώκονται απλώς οι ηττημένοι κομμουνιστές, αλλά η ελληνική κοινωνία συνεχίζει να ευρίσκεται υπό το διαρκή κίνδυνο πτώσης σε συνθήκες ανομίας. Η ειδησεογραφία της εποχής είναι χαρακτηριστική: «επαγγελματίες» και «μικρέμποροι» καταλήγουν στην φυλακή, για «χρέη» προς τα ασφαλιστικά ταμεία, όπως συνέβη στο Σιδηρόκαστρο Σερρών, ενώ σε άλλες περιοχές η αστυνομία συνοδεύει φοροεισπράκτορες, οι οποίο σκορπίζουν τον πανικό με την εμφάνισή τους-παραθέτω στη συνέχεια ένα ενδεικτικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Μακεδονία».

Ο ανταποκριτής της στη Λάρισα αναφέρει μια τέτοια επιδρομή φοροεισπρακτόρων. Η «ανταπόκριση» από περιοχή της Θεσσαλίας φιλοξενήθηκε στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας (Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 1953) και έφερε τους τίτλους – τότε οι εφημερίδες χρησιμοποιούσαν περισσότερους τίτλους, προφανώς ελλείψει φωτογραφικού υλικού και ως εικαστικό γραφιστικό μέσο- «Μια τραγωδία εις Λαζαρίναν», «Φεύγων την επιδρομήν εισπρακτόρων και χωροφυλάκων έπεσε νεκρός καταγής» και «εν ωργανομένον άγριον ανθρωποκυνηγητόν» - ο τελευταίος τίτλος ήταν με κεφαλαία γράμματα, οι δύο άλλοι με πεζά.

Σήμερα η λέξη ανθρωποκυνηγητό χρησιμοποιείται κατά κόρον στη δημοσιογραφία, έντυπη και ηλεκτρονική, συνήθως όταν αναφέρεται σε καταδίωξη κακοποιών: η περίπτωση που αναφέρει η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης, αφορούσε απλούς χωρικούς.

Παραθέτουμε το κείμενο της δημοσιογραφικής ανταπόκρισης από την Λάρισα, διατηρώντας την ορθογραφία του πρωτοτύπου, χρησιμοποιώντας, όμως, ταυτοχρόνως το μονοτονικό: «Θλιβερόν συμβάν έλαβε χώραν εις το χωρίον Λαζαρίνα υπό τας ακολούθους συνθήκας: Εις το χωρίον μετέβη εισπράκτωρ του δημοσίου ταμείου Μουζακίου, συνοδευόμενος υπό χωροφυλάκων, δια να ενεργήσει είσπραξιν ενταλμάτων εξ οφειλομένων φόρων προς το δημόσιον. Οι χωρικοί, μόλις αντελήφθησαν τον εισπράκτορα με τους χωροφύλακας εγκατέλειψαν το χωρίον. 

Μεταξύ αυτών ήτο και εις ονομαζόμενος Δημήτρης Πάτρας οφείλων μικρόν, ως εγνώσθη χρηματικόν ποσόν, και το οποίον δεν ηδύνατο να εξοφλήση. Ούτος ενώ έτρεχεν δια να φύγει εκ του χωρίου, δεν είχε δε προχωρήσει ούτε είκοσι μέτρα από το σημείον εις το οποίον αντελήφθη τον εισπράκτορα, έπεσε κατά γης και απέθανεν εκ συγκοπής της καρδίας. 

Ο εισπράκτορας και οι χωροφύλακες κατόπιν του επεισοδίου ανεχώρησαν εκ του χωρίου, εν συνεχεία δε απεστάλη εις Λαζαρίναν υπό της υποδιοικήσεως χωροφυλακής Μουζακίου ιατρός, ο οποίος διεπίστωσεν ότι πράγματι, ο θάνατος του Πάτρα προήλθεν εκ συγκοπής της καρδίας, δεν απέκλεισεν, όμως, το ενδεχόμενον να έπασχεν ούτος εκ καρδιακής παθήσεως. Οπωσδήποτε το γεγονός κρατεί εις ζωηράν συγκίνησιν τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι ζητούν να ανασταλή η είσπραξις των ενταλμάτων μέχρις ότου παρέλθη η οικονομική κρίσις, την οποίαν αντιμετωπίζουν και αποκτήσουν την δυνατότητα να προσέλθουν μόνοι των προς εξόφλησιν των οφειλών των προς το δημόσιον». [Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 1953, σ. 1]

Σε όλη την ελληνική επαρχία έχουν εξαπολυθεί διώξεις κατά παντός είδους οφειλετών. Στο Σιδηρόκαστρο, πρωτεύουσα της επαρχίας Σιντικής του νομού Σερρών, φυλακίζονται μικρέμποροι για χρέη προς το ΤΕΒΕ από την προπολεμική περίοδο (!) [εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Κυριακή 8 Φεβρουαρίου 1953, σ. 5], ενώ οι οικοδόμοι της ίδιας περιοχής αναφέρουν ότι κινδυνεύουν λόγω της ανεργίας από τον «εξ ασιτίας θάνατον»! [Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Τρίτη 3 Φεβρουαρίου 1953, σ. 5]

Από την περιοχή της Θεσσαλίας έχουμε την ίδια ακριβώς περίοδο και την ακόλουθη σύντομη είδηση: «Ο δήμος Τρικάλων εισπράττει δι΄ ενταλμάτων την φορολογίαν απορριμάτων και ηλεκτροφωτισμού». [Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Παρασκευή 5 Φεβρουαρίου 1953, σ. 5]

Εικόνες από το παρελθόν, με πρόγευση πιθανού μέλλοντος … τηρουμένων πάντοτε των ιστορικών αναλογιών.