Είναι τελικά αυτό ο άνθρωπος;

/Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος/
/Se questo è un uomo/
Primo Levi, 1947

Γράφει ο Αλέξανδρος Τσιμπούκας
Ανθρώπινα δικαιώματα;
("Είναι σκληρή, πολύ σκληρή, η καρδιά τ' ανθρώπου και δεν μαλάσσεται εύκολα"
/Παπανούτσος Π. Ευάγγελος/)
Ακολουθούν δύο αποσπάσματα από το προαναφερθέν βιβλίο, που μαρτυρεί την εσχατιά της εξαθλίωσης μας. Ναι, αποτύχαμε. Και μη πιστέψεις ποτέ ότι δεν είχαμε τις διδαχές των προσωκρατικών ή τις προειδοποιήσεις των ποιητών.

Πιστέψαμε πως κάτι μας ανήκει. Μας δόθηκε το δώρο της γνώσης και της συνείδησης κι εμείς το δώσαμε για συνάλλαγμα σε ατελεύτητες πηγές παραλογισμού και αφροσύνης. Κι αφού σκοτώσαμε τον "θεό", δεν θα σκοτώναμε τον "άνθρωπο";

Δύο συγκλονιστικά και τρομερά αποσπάσματα, γιατί διαρρηγνύουν την σκληρή αυτή πέτσα του εγωισμού μας, κλονίζουν την ασφαλή και συνεχή αμηχανία μας, και μας προκαλούν τρόμο και ρίγος καθώς το απότομο πύκνωμα των νεφελών με τον "φρικώδη πάταγο" τους.

Η ελευθερία είναι δικαίωμα του ανθρώπου, γιατί συνοδεύει και πρέπει να συνοδεύει την ανθρωπικότητα του. Δηλαδή, τον Λόγο. Η αδράνεια της σκέψης είναι το ίδιο με την πρόφαση της ελευθερίας.

Η ελευθερία αυτή, έρχεται μέσα από τους νόμους της φύσης, κι όχι από το μυαλό των ανθρώπων.

Απόσπασμα I:

“25 Ιανουαρίου: Ήρθε η σειρά του Σομόγκυ. Ήταν Ούγγρος, χημικός, στα πενήντα, ψηλός, αδύνατος, σιωπηλός. Όπως και ο Ολλανδός, ανάρρωνε από τύφο και οστρακιά. Σ’αυτά προστέθηκε και κάτι άλλο: εμφάνισε υψηλό πυρετό. Εδώ και πέντε μέρες δεν μίλησε καθόλου. Εκείνη μόνο την ημέρα είπε με σταθερή φωνή:

– Έχω μια μερίδα ψωμί κάτω από το στρώμα μου. Μοιραστείτε την εσείς οι τρεις. Εγώ δεν θα ξαναφάω.

Δεν είπαμε τίποτα αλλά δεν αγγίξαμε το ψωμί. Το μισό του πρόσωπο έχει πρηστεί. Για όσο είχε συνείδηση, διατήρησε την άγρια σιωπή του.

Αλλά το βράδυ και για όλη τη νύχτα και για δύο μέρες ασταμάτητα, η σιωπή έσπασε από ντελίριο. Παραδομένος σε ένα τελευταίο, ατέλειωτο όνειρο σκλαβιάς και υποταγής, άρχισε να μουρμουρίζει ‘’jawohl’’ σε κάθε ανάσα σταθερά και κανονικά σαν μηχανή,’’jawohl’’ σε κάθε κίνηση του δύστυχου θώρακά του, χιλιάδες φορές, μέχρι που να επιθυμείς να τον τραντάξεις, να τον πνίξεις ή να τον αναγκάσεις να αλλάξει λέξη. Τότε, για πρώτη φορά κατάλαβα πόσο κοπιαστικός είναι ο θάνατος του ανθρώπου”.

Απόσπασμα II:

«Πολλοί λαοί ή άτομα συμβαίνει να θεωρούν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά ότι «κάθε ξένος είναι εχθρός». Επιπλέον αυτή η πεποίθηση βρίσκεται στο βάθος της ψυχής σαν μια λανθάνουσα μόλυνση, εκδηλώνεται μόνο σε πράξεις με χαρακτήρα ασυντόνιστο και μη κανονικό χωρίς να είναι η βάση ενός συστήματος σκέψης. Όταν αυτή η ανομολόγητη αλυσίδα αποτελέσει τη μείζονα πρόταση ενός συλλογισμού, τότε στο τέλος της αλυσίδας βρίσκονται τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.»

«Όταν τελειώσαμε, ο καθένας έμεινε στη γωνιά του, χωρίς να τολμάμε να κοιτάξουμε ο ένας τον άλλον. Δεν έχουμε καθρέφτη για να δούμε το πρόσωπό μας, αλλά ο καθρέφτης βρίσκεται απέναντί μας, η όψη μας αντανακλάται σε εκατό μελανιασμένα πρόσωπα, σε εκατό ρυπαρές και αξιοθρήνητες μαριονέτες. Μεταμορφωθήκαμε ήδη σε φαντάσματα, ίδια μ’ εκείνα που είδαμε χθες.

Τότε, για πρώτη φορά, συνειδητοποιήσαμε ότι η γλώσσα μας δεν έχει τις λέξεις για να εκφράσει αυτή την ύβρι, την εκμηδένιση του ανθρώπου. Σαν προικισμένοι με την ενορατική ικανότητα των προφητών είδαμε την πραγματικότητα: είμαστε στον πάτο. Πιο κάτω δεν γίνεται να πάμε: δεν μπορούμε να σκεφτούμε αθλιότερη ύπαρξη από τη δική μας. Τίποτα πια δεν μας ανήκει: μάς στέρησαν τα ρούχα, τα παπούτσια, τα μαλλιά μας• εάν μιλήσουμε δεν θα μας ακούσουν, και εάν μας άκουγαν δεν θα μας καταλάβαιναν. Θα μας στερήσουν και τ’ όνομά μας: κι αν θέλουμε να το κρατήσουμε, θα πρέπει να βρούμε τη δύναμη μέσα μας, τη δύναμη να το σώσουμε και μαζί μ’ αυτό να σώσουμε κάτι από μας, απ’ αυτό που υπήρξαμε.[…]

«Ας σκεφτούμε τον άνθρωπο που του στερούν όχι μόνο τα αγαπημένα του πρόσωπα αλλά και το σπίτι του, τις συνήθειές του, τα ρούχα του, κυριολεκτικά οτιδήποτε του ανήκει: θα είναι πλέον ένας άδειος άνθρωπος, θα οδηγηθεί στην ένδεια και στη θλίψη, θα χάσει την αξιοπρέπεια και τη λογική του, γιατί είναι εύκολο αν χάσεις τα πάντα να χάσεις και τον ίδιο σου τον εαυτό. Κι όταν βρεθεί σ’ αυτή την κατάσταση, άλλοι θα ορίζουν τη ζωή του και θα αποφασίζουν για το θάνατό του χωρίς κανένα αίσθημα ανθρωπισμού ή στην καλύτερη περίπτωση με μόνο κριτήριο το όφελος. Τότε θα γίνει κατανοητή η διπλή σημασία του όρου «στρατόπεδο εξόντωσης», θα γίνει κατανοητό τι θέλουμε να εκφράσουμε μ’ αυτή τη φράση: είμαστε στον πάτο».

«Ο φασισμός ήταν ακόμα παρών, αλλά κρυμμένος μέσα στο κουκούλι του. Προετοίμαζε την αλλαγή του για να εμφανιστεί ξανά με καινούργιο πρόσωπο, μη αναγνωρίσιμο, πιο αξιοσέβαστο, προσαρμοσμένος στις καινούργιες συνθήκες ενός κόσμου ο οποίος έβγαινε από την καταστροφή που ο ίδιος ο φασισμός είχε προκαλέσει».

Ο Πρίμο Λέβι (Primo Levi) έζησε δύο χρόνια φρίκης μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς, το άκρον άωτον της απανθρωπιάς. Εκεί που η λογική ποτέ δεν υπήρξε...

Είναι τελικά αυτό ο άνθρωπος;