Η γέννηση της πολιτικής

Γράφει ο Κώστας Μπούζας

Μέχρι τον πέμπτο προ Χριστού αιώνα υπήρχαν μόνο άρχοντες και υπήκοοι, δεν υπήρχε όμως πολιτική. Ο Κροίσος, ο Κύρος, ο Ναβουχοδονόσωρ, ο Ραμσής και τόσοι άλλοι, κυβέρνησαν αναμφίβολα μεγάλες αυτοκρατορίες, αλλά σ’ αυτές σαφώς απουσίαζαν οι δημόσιες υποθέσεις. Όλες οι κρατικές λειτουργίες, από την στρατιωτική υπηρεσία και την φορολογία, έως την διακυβέρνηση της Πολιτείας, αποτελούσαν ιδιωτικές υποθέσεις του κυβερνήτη και της ηγετικής τάξης. Στην ουσία, ήσαν απλώς η έκφραση της δύναμης και της επιθυμίας του εκάστοτε άρχοντα.

Και τότε ήρθαν οι Έλληνες και αναγνώρισαν την ύπαρξη των κοινών υποθέσεων και ασχολήθηκαν με την μελέτη τους. Και εφεύραν την πολιτική σκέψη. Και εφάρμοσαν την ψυχολογική μέθοδο στην ανάλυση των πολιτικών φαινομένων. Ελευθερία, Δικαιοσύνη, Νόμος, Δημοκρατία, Κοινοβούλιο, υπήρξαν οι καρποί της νέας αυτής στάσης ζωής, που προχωρούσε τον άνθρωπο ένα βήμα πιο πέρα, ή καλύτερα ένα σκαλί πιο ψηλά.
Παράλληλα παρουσίασαν όλες τις μεγάλες πολιτικές τάσεις και ιδέες. Υπήρξαν και συντηρητικοί, αφού σεβόταν τα έθιμα και τις παραδόσεις, αλλά και ριζοσπαστικοί, αφού ήταν έτοιμοι να κρίνουν με βάση την λογική τους, χωρίς φόβους και προκαταλήψεις. Ακόμη, πραγματιστές, αφού βάσιζαν τις μελέτες τους στον κόσμο όπως είναι και όχι όπως θα ’πρεπε να είναι, αλλά και ιδεαλιστές, αφού ξεκινώντας από την πραγματική ανθρώπινη φύση, οραματίζονταν την ανύψωσή της.
Τρεις ήταν οι μεγαλύτεροι πολιτικοί μελετητές της εποχής εκείνης -και όχι μόνο-. Ο Θουκυδίδης, ο πιο διεισδυτικός. Ο Αριστοτέλης, ο συστηματικότερος. Ο Πλάτων, ο πιο υψιπετής. Ο πρώτος εξ αυτών υπήρξε, όχι μόνο ο πατέρας της επιστημονικής ιστορίας, αλλά και ο εμπνευστής όλων των σχολών πολιτικής σκέψης. Ο δεύτερος, με τη σειρά του, ανέπτυξε τις θεωρίες περί Κράτους και του γενικού καλού, που αυτό πρέπει να υπηρετεί. Τέλος ο Πλάτων, για πρώτη φορά διετύπωσε την περιβόητη θεωρία του «συμβολαίου», μεταξύ του Κράτους απ’ τη μια και των πολιτών απ’ την άλλη.
Μια ακόμη κατάκτηση της πολιτικής σκέψης των Ελλήνων υπήρξε η «ουτοπία», το απόλυτο δηλαδή ιδεώδες προς το οποίο πρέπει να κατατείνει η Πολιτεία. Οι διάφορες ουτοπίες εκφράστηκαν από τους εμπνευστές τους, κατά καιρούς, σε γράμματα και διδασκαλίες. Μερικές μάλιστα έγινε προσπάθεια να εφαρμοστούν στην πράξη, όπως η ιδανική Πολιτεία που Πυθαγόρα, στον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας, ή αυτή που προσπάθησε να εμπνεύσει ο Πλάτων στους Διονύσιο Α΄ και Διονύσιο Β΄, καθώς και στον Δίωνα, άρχοντες όλοι τους των Συρακουσών.
Η μεγαλύτερη όμως προσφορά των Ελλήνων πολιτικών διανοητών υπήρξε το γεγονός ότι όλοι τους δίδαξαν, πως οι δημόσιες υποθέσεις δεν είναι αντικείμενο μόνο σκέψης και ψυχρών υπολογισμών, αλλά και συναισθήματος. Πλησίασαν έτσι, περισσότερο παρά ποτέ στο παρελθόν, τον άνθρωπο και έθεσαν τα θεμέλια της Πολιτικής Ψυχολογίας.
Γράφει σχετικά ο Αριστοτέλης: «…άριστα διοικείται μια πολιτεία, αν μπορούν οι πολίτες να είναι ευδαίμονες... η ευδαιμονία είναι μια δραστηριότητα και πλήρης χρησιμοποίηση της αρετής». Αλλού πάλι διακηρύσσει την μεγάλη αλήθεια, ότι η αγάπη είναι βασικό στοιχείο της κοινωνίας. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Πλάτων, προτάσσει την αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών, ως απαραίτητη για την ύπαρξη ομόνοιας στην Πόλη. Αυτό βέβαια καλείται να το επιτύχει, με τους κατάλληλους χειρισμούς, αυτός που άρχει, διότι όπως γράφει ο Αριστοτέλης και πάλι: Μόνο η σωφροσύνη είναι η αρετή που ταιριάζει αποκλειστικά στον «άρχοντα». Δηλαδή στον Κυβερνήτη.

Ιστολόγιο του Κώστα Μπούζα: http://bouzaskostas.blogspot.com/