Γράψε… λάθος, Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2013

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης
● Η γλώσσα, ως ζωντανός οργανισμός, ‘‘γνωρίζει’’ τι πρέπει να κρατήσει και τι να αφήσει, τι να αφομοιώσει και τι να απορρίψει, τι να αξιοποιήσει και τι να εξοβελίσει. Γεμάτη σφρίγος, δύναμη και ζωή, προχωρεί ενσωματώνοντας αρκετά από τα λάθη της (λάθη, όμως, που… δε βγάζουν μάτι, γιατί αυτά, καλώς εχόντων των πραγμάτων, ουδέποτε θα ‘‘επισημοποιηθούν’’). Η γλώσσα -όλες οι γλώσσες- προχωρούν, ακριβώς, με τα λάθη τους.

Λέει ο Δ. Μαρωνίτης: «Η Νεοελληνική είναι ζωντανός οργανισμός που συνεχώς εξελίσσεται δείχνοντας τις προσαρμοστικές της ικανότητες και την ευρετική της ευλυγισία. Απαράβατοι κανόνες δεν υπάρχουν. Υπέρ λοιπόν της γλωσσικής ελευθερίας με όρους και όρια».

Και ο Παντ. Μπουκάλας: «Δε μένει ασάλευτη η γλώσσα. Μιλιέται και μιλάει, κάνει τις δοκιμές της, αντέχει στις δοκιμασίες, συγχωρεί σφάλματα, αν τα γεννάει η ανάγκη και όχι η οίηση και σπάει τα κόκαλα του δογματισμού και της τυπολατρίας. Ακόμη και όταν λαθεύει, ενδέχεται να αληθεύει».

Βασική αρχή στη χρήση της γλώσσας είναι η ελευθερία. Χαιρόμαστε την ποικιλία στην έκφραση, δεχόμαστε τις διπλοτυπίες και τους ιδιωματισμούς. Σεβόμαστε τους κανόνες, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι κανόνες είναι απόρροια της χρήσης του λόγου. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι μπορούμε να αυθαιρετούμε και να κακοποιούμε τη γλώσσα. Βεβαίως, λάθη που με την πάροδο του χρόνου καθιερώθηκαν και χρησιμοποιούνται ευρέως από το λαό, χωρίς κανείς (εκτός από τους ειδικούς) να υποψιάζεται τη λανθασμένη προέλευσή τους, έπαψαν να θεωρούνται λάθη και χρησιμοποιούνται πλέον νόμιμα. Δηλαδή, πολλά από τα χθεσινά λάθη είναι τα σημερινά σωστά. Αυτό σημαίνει ότι και πολλά από τα σημερινά λάθη θα γίνουν τα αυριανά σωστά. Ώσπου να κατοχυρωθούν όμως από τη χρήση τα σημερινά λάθη ως αυριανά σωστά, ώσπου να αποφασίσει η ίδια η γλώσσα ποια από τα λάθη θα κρατήσει, ποια δηλαδή από τα λάθη θα γίνουν μια μέρα σωστά, τα λάθη είναι λάθη, οπότε πρέπει και τα επισημαίνουμε και να τα διορθώνουμε.

● Ως γλωσσικό λάθος θα μπορούσε να οριστεί κάθε απόκλιση από τη γλωσσική νόρμα (δηλαδή από την επίσημη μορφή της γλώσσας, αυτή που διδάσκεται στο σχολείο και χρησιμοποιείται από τους κρατικούς φορείς), την οποία μια κοινότητα θέτει ως πρότυπο και την περιβάλλει με το κύρος του κανόνα. Η γλωσσική νόρμα, καθώς επενδύεται με το κύρος του κανόνα και την ισχύ του προτύπου, εμφανίζεται ως η μόνη ορθή γλωσσική μορφή.

Τα γλωσσικά λάθη μπορούμε να τα κατατάξουμε στις ακόλουθες γενικές κατηγορίες:

1. Λάθη που αφορούν το γλωσσικό σύστημα

α) Λάθη στο φωνητικό / φωνολογικό επίπεδο: π.χ. η χρήση της λέξης υποθάλπτω, αντί του σωστού υποθάλπω.

β) Λάθη στο μορφολογικό επίπεδο: π.χ. η διατήρηση της εσωτερικής αύξησης στον τύπο της προστακτικής διέγραψε, αντί του κανονικού διάγραψε, υπό την επίδραση του τρίτου προσώπου του αορίστου διέγραψε.

γ) Λάθη στο συντακτικό επίπεδο: π.χ. η εκφορά μετά Χριστού, αντί μετά Χριστόν, υπό την επίδραση της εκφοράς προ Χριστού.

δ) Λάθη στο σημασιολογικό επίπεδο: π.χ. η χρήση της λέξης ευάριθμος με τη σημασία ‘‘πολυάριθμος’’, αντί της κανονικής σημασίας ‘‘ολιγάριθμος’’.

ε) Λάθη στο λεξιλογικό επίπεδο: π.χ. η χρήση της λέξης αποθανατίζω στη θέση του απαθανατίζω.

2. Λάθη που αφορούν τη χρήση της γλώσσας

Στην κατηγορία αυτή μπορούν να ενταχθούν λάθη που εμφανίζονται κυρίως στον προφορικό λόγο. Λάθη που οφείλονται π.χ. στην ανάμειξη, από άγνοια, στοιχείων ενός γένους / είδους με ένα άλλο, στην ανάμειξη διαφόρων επιπέδων ύφους (λαϊκός λόγος σε επιστημονικό κείμενο), στην παραβίαση των κανόνων γλωσσικής συμπεριφοράς (χρήση του ενικού π.χ. όταν απευθυνόμαστε σε ανώτερο σε περιβάλλον εργασίας), στην περίπτωση υπερδιόρθωσης (π.χ. λεπτά αντί για λεφτά, χρήματα), ή στην περίπτωση ηθελημένων λαθών στη γλώσσα των νέων (π.χ. το καλυτερότερο).

3. Λάθη που αφορούν τη γραπτή μορφή της γλώσσας

Πρόκειται κατά κύριο λόγο για τα ορθογραφικά λάθη. Τα ορθογραφικά λάθη οφείλονται στη λεγόμενη ‘‘ιστορική ορθογραφία’’ και είναι θέμα ατελούς εκμάθησης των κανόνων που τη διέπουν (γράφετε αντί του γράφεται και αντιστρόφως). Άλλα λάθη που μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν την κατηγορία οφείλονται στο ότι αυτός που γράφει δεν ‘‘περνάει’’ από την αμεσότητα του προφορικού στην εμμεσότητα του γραπτού λόγου (π.χ. προβλήματα στη στίξη).

Τα λάθη της δεύτερη και εν μέρει της τρίτης κατηγορίας οφείλονται σε ανεπαρκή επικοινωνιακή ικανότητα. Τα λάθη της πρώτης κατηγορίας οφείλονται σε συγκεκριμένους μηχανισμούς της γλώσσας, π.χ. στην αναλογία (π.χ. αναλογική επίδραση της γενικής των ουσιαστικών, όπως ο μαθητής / του μαθητή, στη δημιουργία του τύπου της γενικής του διεθνή, αντί του κανονικού του διεθνούς, στο επίθετο διεθνής), στην ενίσχυση (π.χ. λέμε πιο ανώτερος για τη δήλωση του συγκριτικού βαθμού, όπου συνυπάρχουν δυο μορφήματα, πιο και -τερος), ή στην παρετυμολογία (π.χ. χρησιμοποιεί το ανθηρόστομος, παρετυμολογώντας ως ανθηρός + στόμα, αντί του αθυρόστομος, άθυρος + στόμα, επειδή του είναι σημασιολογικά σκοτεινό το άθυρος).

kartswnhs@gmail.com