Η δικηγορία και οι αποχούλες

Γράφει ο Λευτέρης Παυλίδης

Το μέλλον του δικηγορικού επαγγέλματος είναι πλέον αβέβαιο. Το αν και κατά πόσο θα μπορέσει ο σημερινός μαχόμενος ανεξάρτητος δικηγόρος να επιβιώσει, είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Τα τελευταία χρόνια τείνει να επικρατήσει η δικηγορικοκεντρικά οργανωμένη και συστηματοποιημένη μορφή άσκησης δικηγορίας, αυτής των δικηγορικών εταιριών η οποία εκφράζεται μέσα από τα μεγάλα γραφεία (studios) των μεγαλουπόλεων, με τελείως διαφορετική από τη συνηθισμένη δομή. Πρόκειται για πολυάριθμα γραφεία με σημείο αναφοράς το μεγάλο όνομα, στελεχωμένο από συνεργάτες και συμβούλους.

Αυτό το νέο μοντέλο δικηγορίας ευνοεί και προωθεί και η ίδια η Κυβέρνηση τη τελευταία διετία με ψήφιση σειράς Νόμων, που σπρώχνουν τη συντριπτική πλειοψηφία των ανεξάρτητων δικηγόρων στο περιθώριο και σύντομα και στην ανεργία. Υπό αυτή την έννοια, κάποιοι (ίσως όχι αδικαιολόγητα) μιλούν για δρομολογημένο σχέδιο αυτών των εταιριών, ισχυριζόμενοι ότι αυτές (εγχώριες ή πολυεθνικές) είναι μέρος του ίδιου του κατεστημένου.

Το αν είναι δίκαιο και σωστό ή τελοσπάντων ορθότερο να συμβεί αυτό στην ελληνική δικαστηριακή πραγματικότητα, δεν μπορεί να το πει κανείς. Ίσως είναι η φυσική εξέλιξη του επαγγέλματος, η νέα τάση που έχει ήδη επικρατήσει στις χώρες του εξωτερικού, ως επί το πλείστον της Δυτικής Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, δεδομένου ότι στην εποχή μας όλα εμπορευματοποιούνται. Το θέμα όμως είναι ότι με τον τρόπο αυτό η δικηγορία από ελεύθερο επάγγελμα που είναι, πλέον υπαλληλοποιείται, καθώς οι ‘‘προσλήψεις’’ έμμισθων δικηγόρων από τις μεγάλες αυτές εταιρίες είναι, τη τελευταία πενταετία, ο κανόνας. Ιδιαίτερα οι νέοι δικηγόροι των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, είναι κυριολεκτικά αποκλεισμένοι από το ενδεχόμενο της ελεύθερης άσκησης επαγγέλματος, απόρροια βέβαια και του αυξημένου αριθμού των δικηγόρων στη χώρα μας, που δεν αφήνει κανένα περιθώριο ένταξης στη μάχιμη δικηγορία. Ο αριθμός των δικηγόρων στην Ελλάδα είναι δραματικά δυσανάλογος σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και ο χειρότερος σε αντιστοιχία ανά κάτοικο (366 δικηγόροι ανά 100.000 κατοίκους, όταν σε χώρες με πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό όπως η Ιταλία, η αντιστοιχία είναι 290, στην Ισπανία 266 και τη Γερμανία 168).

Το τραγικό σε όλο αυτό είναι ότι η απόφαση αυτή των νέων δικηγόρων να αποκτήσουν εργοδότη και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης βούλησης, αλλά της ανάγκης τους να επιβιώσουν στη νέα πραγματικότητα. Έτσι, πολύ συχνά δέχονται μια σχέση εξάρτησης – απασχόλησης με αφενός χαμηλό μισθό κι αφετέρου πολύωρες και κοπιαστικές προσφερόμενες υπηρεσίες. Δεν είναι όμως μόνο οι νέοι δικηγόροι που αναγκάζονται να υπαλληλοποιηθούν, αλλά και οι παλιότεροι και πιο έμπειροι στο χώρο της δικηγορίας καταλήγουν συχνά στα μεγάλα αυτά γραφεία, χτυπημένοι είτε από την οικονομική κρίση είτε από τα νέα μέτρα που θεσπίζονται και πλήττουν αποκλειστικά τη δικηγορία, σε σημείο που όλοι πλέον στο νομικό κόσμο να μιλούν για στοχοποίηση του επαγγέλματος με σκοπό τον περιορισμό του και σταδιακά τον αφανισμό του.

Οι δικηγορικές εταιρίες δεν είναι νέο φαινόμενο. Υπήρχαν και παλιότερα. Τώρα όμως, ευνοημένες από τις νέες αλλαγές που προωθήθηκαν και τις καταστούν θεσμό, αυξήθηκαν τόσο που τείνουν να επικρατήσουν μονοπωλιακά στην αγορά, επεκτεινόμενες και στην επαρχία, παραγκωνίζοντας τον ανεξάρτητο μαχόμενο (με την παραδοσιακή έννοια του όρου) δικηγόρο ο οποίος δεν μπορεί να τις ανταγωνιστεί σε κανένα επίπεδο. Το αποτέλεσμα είναι ότι ή θα πρέπει να ‘‘συνεργαστεί’’ μαζί τους ή να τα παρατήσει! Τα πρόσφατα στατιστικά στοιχεία μιλούν πλέον για 865 δικηγορικές εταιρίες από τις οποίες οι περισσότερες λειτουργούν στην Αθήνα, ενώ 27 είναι υποκαταστήματα. Έχουν ιδρυθεί από 1.088 δικηγόρους – εταίρους και απασχολούν περί τους 550 δικηγόρους. Στον Πειραιά, επίσης, έχουν δημιουργηθεί πολλές εταιρίες, παραρτήματα ξένων δικηγορικών εταιριών. Τα υποκαταστήματα που θα ανοίξουν οι εταιρίες αυτές και σταδιακά θα κατακλύσουν τις επαρχίες, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα στείλουν αρχικά στην απομόνωση και στη συνέχεια στην εξαφάνιση τον μεμονωμένο δικηγόρο. Είναι φυσικό και αναμενόμενο να επικρατήσει η συλλογική έναντι της ατομικής δικηγορίας, με συνέπεια δεκάδες χιλιάδες δικηγόροι να οδηγηθούν βίαια στο κλείσιμο των γραφείων τους και στην οριστική παύση του επαγγέλματός τους.

Το δικηγορικό επάγγελμα όμως πλήττεται κυρίως από τις νέες αλλαγές που προωθήθηκαν από τη Κυβέρνηση. Αλλαγές που στοχεύουν τόσο στην επαγγελματική όσο και στην οικονομική ασφυξία των δικηγόρων. Είναι φανερό ότι όλες οι αλλαγές έγιναν με μόνο γνώμονα την φοροεισπρακτική και λογιστική πολιτική, όπως άλλωστε συνέβη και σε όλους τους υπόλοιπους κλάδους, οδηγώντας σε γενικότερη ύφεση, ανεργία, οικονομική εξαθλίωση και τελικά σε απόγνωση τους Έλληνες.

Στο χώρο των δικηγόρων άρχισε με την επιβολή του 23% ΦΠΑ που υποχρεώθηκαν να εισπράττουν οι δικηγόροι από τους πελάτες τους και να αποδίδουν ανά τρίμηνο στις Εφορίες, επιβαρύνοντας επιπλέον το Κράτος τους δύστυχους πολίτες με έναν πρόσθετο φόρο. Υπό τον μανδύα της απελευθέρωσης του επαγγέλματος, πέρασαν δυσχερέστατα για τους δικηγόρους μέτρα, με την κατάργηση της νομιμοποίησης του οικείου Συλλόγου (εδαφική αρμοδιότητα) και προωθούνται ακόμη χειρότερα που αφορούν κυρίως τη πλήρη κατάργηση της υποχρεωτικής παράστασης των δικηγόρων στα συμβόλαια, την κατάργηση της αποκλειστικής από τους δικηγόρους διεξαγωγής ελέγχων τίτλων ιδιοκτησίας, καθώς και την κατάργηση των ποσών αναφοράς στις αμοιβές. Πέρασαν μέτρα, άγνωστα στο ευρύ κοινό, που αφορούν είτε σε υπέρογκες αυξήσεις σε παράβολα, χαρτόσημα, δικαστικά ένσημα είτε σε έμμεσα χαράτσια μέσω των Δικαστηρίων, όπως η επιβολή φόρων δια των παραβόλων Δημοσίου σε καταθέσεις δικογράφων! Μιλάμε για παντελώς παράλογα μέτρα όπως η αύξηση του μεγαρόσημου κατά 500%, η αύξηση του παραβόλου υπέρ του δημοσίου για την υποβολή μηνύσεων κατά 100%, αγωγών, εφέσεων, προσφυγών, η αύξηση του ποσοστού μετατροπής των χρηματικών ποινών σε 110%, ο διπλασιασμός του δικαστικού ενσήμου κ.α. Πολλές δε από τις νέες αλλαγές που έγιναν στον Ποινικό Κώδικα, έχουν επίσης αποκλειστικά φοροεισπρακτικό χαρακτήρα. Παράπλευρο αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η Δικαιοσύνη να έχει καταντήσει πολυτέλεια και σίγουρα ‘‘απαγορευμένο δικαίωμα’’ των οικονομικά ασθενέστερων πολιτών ήτοι μονοπώλιο των πλουσίων της χώρας. Δίδεται δε η δυνατότητα στους τελευταίους να παρανομούν και πληρώνοντας να τη ‘‘γλιτώνουν’’ σε αντίθεση με τους μη έχοντες που θα πρέπει να εκτίσουν τη ποινή τους!

Επιστρέφοντας στις εξοντωτικές για τους δικηγόρους αλλαγές, ακολούθησε το Ασφαλιστικό και έπεται το Φορολογικό, το οποίο θα ισοπεδώσει τελείως το δικηγορικό επάγγελμα και θα το εξαφανίσει από συλλειτουργό της Δικαιοσύνης, όπως το ξέρουμε σήμερα. Συγχρόνως, θα εξαφανιστούν και οι Δικηγορικοί Σύλλογοι αφού με τις αλλαγές που προωθήθηκαν, πέραν του ότι δεν θα μπορούν να συντηρηθούν, δεν θα έχουν και κανένα νόημα ή λόγο ύπαρξης.

Απέναντι σε όλα αυτά που έχει υποστεί και πρόκειται ακόμα να υποστεί ο κλάδος, οι δικηγόροι σήμερα, επέλεξαν την ήπια μορφή αντίδρασης: τις σποραδικές ή όπως είθισται να λέγονται, κυλιόμενες αποχές. Και αυτές, θεωρήθηκαν από τη πλειοψηφία των Συλλόγων ως το πιο ακραίο μέτρο και οριακά επικράτησαν στη τελευταία Ολομέλεια της Αθήνας! Έξι αποχές σε 3 εβδομάδες. Υπήρξε διαφοροποίηση από την απόφαση αυτή ελάχιστων Συλλόγων (7 μέχρι σήμερα) οι οποίοι επέλεξαν τον δραστικότερο και αποφασιστικότερο τρόπο αγώνα και διαμαρτυρίας, δηλαδή τις καθολικές και συνεχόμενες αποχές διαρκείας.

Το αν τα συλλογικά – συνδικαλιστικά όργανα του κλάδου μας στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, δεν θα το κρίνω εγώ. Γεγονός είναι πάντως ότι η Δικηγορία μετράει μόνο ήττες σ’ αυτόν τον πόλεμο και πως δρα με συνοχή μεν, αλλά χαλαρά, ανορθόδοξα, σχεδόν πάντα αμυντικά και ετεροχρονισμένα. Απόδειξη η αναποτελεσματικότητα που χαρακτηρίζει την ως τώρα δράση τους σε όλα τα θέματα. Έτσι κι ενώ στο παρελθόν αποδείχθηκε άπειρες φορές ότι μονοήμερες ή διήμερες αποχές/εβδομάδα δεν αποφέρουν κάποιο κέρδος στα επίμαχα προβλήματα στη μάχη των διεκδικήσεων (αντιθέτως αποφέρουν μεγάλη οικονομική ζημία άσκοπα, για το λόγο που εξηγώ παρακάτω) για κάποιο ανεξήγητο λόγο συνεχίζει να ακολουθείται αυτή η εσφαλμένη τακτική. Μία τακτική που ουδέποτε φόβισε τα Κυβερνητικά Κέντρα Αποφάσεων ούτε καν στο ελάχιστο. Τρανταχτή απόδειξη το γεγονός πως ούτε μία φορά ασχολήθηκαν με τους δικηγόρους και τις αποχές τους. Ουδέποτε έλαβαν υπόψη τις θέσεις – προτάσεις τους, φαίνεται δε πως ούτε καν στο κόπο να τις εξετάσουν δεν μπήκαν. Ουδέποτε, τα τελευταία τουλάχιστον 10 χρόνια, απάντησαν στις κινητοποιήσεις ή απείλησαν με κυρώσεις ή έστω κάποια έκκληση για παύση των αποχών! Απόδειξη ότι τέτοιου είδους χλιαρές αντιδράσεις δεν ταρακουνούν τα ανωτέρω Κέντρα Αποφάσεων.

Κι όμως! Οι δικηγόροι, αγωνιζόμενοι για τα δίκια τους, θα έπρεπε να είχαν συνειδητοποιήσει πως, όντας γρανάζι του μηχανισμού της Δικαιοσύνης, έχουν τεράστια δύναμη. Θα έπρεπε να είχαν κατανοήσει προ πολλού, ότι μπορούν να χτυπήσουν εκεί που πονάει: στα δημόσια έσοδα. Απ’ τη στιγμή που τίποτα άλλο δεν τους ενδιαφέρει παρά μόνο το πώς θα εισπράξουν όσο γίνεται περισσότερα, με κάθε μέσο (αθέμιτο, παράνομο, αντισυνταγματικό) και κάθε κόστος (σκορπώντας τη καταστροφή και φέρνοντας σε απόγνωση εκατομμύρια πολίτες) θα έπρεπε να επικεντρωθούν στη μείωση των δημόσιων εσόδων, προκειμένου να δοθεί από τους αρμόδιους σημασία στα κρίσιμα προβλήματα που επέφεραν στον κλάδο, προκειμένου να σκύψουν πάνω απ’ τα προβλήματα που οι ίδιοι τους δημιούργησαν και να δώσουν λύση στο δικηγορικό αδιέξοδο.

Δεν γνωρίζω αν αυτή η έλλειψη διάθεσης εκ μέρους των συναδέλφων για ακραία μορφή κινητοποίησης οφείλεται στο ότι υφίστανται σοβαρό οικονομικό πρόβλημα επιβίωσης ή στο ότι δεν κατανόησαν το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος. Κανείς δεν αμφισβητεί το πρώτο. Η ουσία όμως είναι ότι άλλη ευκαιρία ΔΕΝ θα υπάρξει. Ότι αν δεν αντιδράσουν ΤΩΡΑ μαζικά και αποφασιστικά όλοι οι Σύλλογοι της χώρας, πολύ σύντομα δεν θα υπάρχει μέλλον στην ελεύθερη δικηγορία. Ότι αν δεν στερηθούν το λίγο σήμερα, θα στερηθούν ούτως ή άλλως τα πάντα και πολύ σύντομα μάλιστα. Αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουν όλοι οι ανεξάρτητοι δικηγόροι και να κάνουν μία θυσία παραπάνω. Να κατανοήσουν ότι δεν υπάρχει κατάκτηση χωρίς κόστος. Ότι διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξη του δικηγορικού επαγγέλματος. Ότι σκεπτόμενοι μόνο το σήμερα, δεν θα υπάρξει αύριο…

Εν κατακλείδι, γράφοντας αυτό το κείμενο, σκέφτομαι και εύχομαι ολόψυχα να διαψευστώ με το χειρότερο τρόπο και να επιφέρουν ένα θετικό αποτέλεσμα οι αποχούλες αυτές κι ένα αίσιο τέλος στα σοβαρότατα προβλήματα του δικηγορικού κλάδου. Πολύ φοβάμαι όμως ότι θα καταστεί μαρτυρία για τις μέλλουσες γενιές, μιας αστείας διαμαρτυρίας – κοροϊδίας, που μετά από κάποια χρόνια θα αναρωτιούνται για το εξαφανισμένο και ιστορικά μόνο καταγεγραμμένο επάγγελμα «μα γιατί δεν έκαναν τότε κάτι οι δικηγόροι»;