«Η άνοιξις εν πληθώρα ζωής» Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υμνητής της άνοιξης και της φύσης.

Γράφει ο Μανόλης Γκαράνης

Μια από τις πτυχές του έργου του κυρ- Αλέξανδρου είναι η σχέση του με τη φύση και ιδιαίτερα, για την εποχή που διανύουμε, την άνοιξη.

Ο Παπαδιαμάντης μέσα από τα αφηγήματά του παρουσιάζεται και ο ίδιος ως μέρος της φύσης που περιγράφει και συναιρεί σε μια ενότητα άνθρωπο και περιβάλλον. Θα λέγαμε ότι και ο άνθρωπος είναι μια ενότητα του κεφαλαίου της φύσης. Αυτό ο σημερινός πολίτης αδυνατεί να το κατανοήσει, καθώς είναι αποστασιοποιημένος από το φυσικό ζωτικό του χώρο και με τη στρεβλή αστυκοποίησή του, όχι μόνο δεν τον προστατεύει, αλλά τηρεί και μια εχθρική στάση απέναντί του.

Θα αφεθούμε, όμως, στον ίδιο τον κυρ- Αλέξανδρο να μας περιγράψει με τον γοητευτικό και άκρως ρομαντικό του τρόπο και με το γλωσσικό του πλούτο τον απαράμιλλο την επαφή του με την άνοιξη. Οι ειδυλλιακές περιγραφές δεν είναι μανιέρα συγγραφική του Παπαδιαμάντη, αλλά ξεδίπλωμα του τρόπου ζωής του.

Στο διήγημα «θέρος – έρος», έχουμε την πρώτη ευκαιρία να απολαύσουμε τη γοητεία της άνοιξης:

Υπερέβησαν ήδη την πάροδον και εξήλθον εις τους χλοερούς διανθείς κάμπους. Μεθυστικόν άρωμα ανήρχετο από των απειραρίθμων ανθών, οι φράκται των αμπέλων έθαλλον μ’ αγραμπελιά και μ’ αιγοκλήματα και μ’ ακανθώδεις θάμνους, τινές των αγρών εφαίνοντο αιμάσσοντες εις τα πρώτας ακτίνας του ηλίου από χιλίας μυριάδας παπαρούνας. Εναμίλλως ήνθουν το χαμαίμηλον και η καυκαλήθρα και η μολοχάνθη, τα αστεράκια και τα κιτρινούλια επρόβαλλον δειλώς τας ασθενείς κεφαλάς των εν μέσω της υπερκόμπου αφθονίας των κατερύθρων μηκώνων, σημειούντων την υπεραιμίαν του έαρος. Ανώνυμά τινά ανθύλλια, χόρτα σταχυοειδή, σπαράγγια ακανθωτά και βεργιά και άλλα ανεμιγνύοντο εν μέσω του απείρου πλούτου της Χλωρίδος.

Ήτο η Πρωτομαγιά η θεσπεσία, ήτο η άνοιξις εν πληθώρα ζωής, ετοίμη να παραδώση το σκήπτρον εις το δρεπανηφόρος θέρος.

Τήδε κακείσε, πτωχά γραΐδια κύπτοντα εις την γην εμάζευαν χαμολούλουδα, ιαματικόν ποτόν δια τον χειμώνα. Επί τινος βράχου, εις την ποδιάν του λόφου της Δραγασιάς εγειρομένου, εις την δυτικήν εσχατιάν της πεδιάδος, είχον αναβή, με όλας τας φωνάς της γραίας και τας απειλάς της Ματής, ο Μανώλης, και ο Σταθάκης και ο Θύμιος και κατόπιν αυτών προσεπάθει να φθάση και ο μικρός Κωστάκης. Είχον ιδεί εκεί επάνω τον Μάην, το φερώνυμον άνθος, και έτρεξαν να το δρέψωσιν. Ο Σταθάκης είχε κόψει λυσοχόρταρον, μικρόν σταχυοειδές χόρτον, και με αυτό ήρχισε να κεντά την ρίνα του, επάδων:

Λύσε, λύσε μύτη μου

με το λυσόχορτο.

Το δεύτερο ανοιξιάτικο ξέσπασμα του Παπαδιαμάντη το παίρνουμε από τη «Βλαχοπούλα» του, όπου μαζί με την οργιώδη βλάστηση συνυπάρχουν και τα «περιχαρή αρνάκια», οι αμνάδες και οι μυριάδες στρουθίων».

Ο Πάνος ο Δημούλης, όστις εβαρύνετο και τας εκδρομάς και τας θορυβώδεις κοινοτυπίας των συντρόφων του, «ξεκλέφτηκε» κι’ εβγήκε μόνος, χωρίς να τον παρατηρήση κανείς. Εξήλθεν έξω της αρχοντικής επαύλεως, της ανηκούσης εις πλούσιον κτηματίαν, όπου εφιλοξενείτο χάριν των εορτών του Πάσχα, και ανήλθεν εις τον λόφον, πατών επί του άκρου όχθου του χωραφίου, και, ως να μη είχε χορτάσει τον ύπνον, εκάθισεν επί της χλόης κι’ εξηπλώθη εκεί εις το προσήλιο. Το κατωφερές χωράφιον ήτο εσπαρμένον κριθήν, και οι στάχυες (ήτο περί τας 20 Απριλίου), υψηλοί ήδη έως το γόνυ, εκυμάτιζον υπό την πνοήν της αύρας του βουνού με χρυσοπρασίνους εναλλαγάς γλυκυτάτων αποχρώσεων υπό τας ακτίνας του ηλίου. Το οροπέδιον, όλον ηλιοφεγγές, ευωδίαζεν άνοιξιν και ζωήν, τα δένδρα όλα και οι θάμνοι ανθούντα εστεφάνουν λόφους και κοιλάδας, το χόρτον ηύξανεν εις τον ήλιον, τα αρνάκια περιχαρή έτρεχον χαριέντως, ακούοντα τους βελασμούς των αμνάδων, και μυριάδες στρουθίων εκελάδουν χαρμονικώς εις τα δάση. Ο Πανος ο Δημούλης είχε τον σχοίνον ως προσκέφαλον, την χλόην ως στρώμα κι’ έλεγε: «Τι γλυκά ημπορεί να κοιμηθεί κανείς εδώ!».

Στο διήγημα «Νεκράνθεμα εις το μνήμα των» βρίσκουμε ένα άλλου είδους ξέσπασμα της φύσης, όπου έχουμε σε μια ενότητα στεριά και θάλασσα.

Στο δεύτερο μέρος κάνει μια περιγραφή του ευρύτερου περιβάλλοντος χώρου, μια τοπιογραφία θα λέγαμε, με κύριο σημείο αναφοράς το γενέθλιο τόπο. Βλέπει τις άλλες Σποράδες, το ιερό βουνό (σ.σ. το Άγιον Όρος), τα πράσινα ακατοίκητα νησάκια ανάμεσά τους και τη θάλασσα που τα περιβάλλει:

Είχομεν, άλλως, μεγαλύτερον θέαμα ν’ απολαύσωμεν εκεί. Μικροί ημείς, εκείνος κατά την ηλικίαν και το ανάστημα, εγώ καθ’ όλα τ’ άλλα, εμέλλομεν ν’ αντικρύσωμεν το μέγα πέλαγος, τον θείον αιθέρα, το άπειρον, το αχανές. Ιδού, αναβαίνομεν. Χρυσίζοντα στάχυα, κοίλη πεδιάς, αριστερά έρπουσα βαθμηδόν προς την κορυφήν, βαίνουσα δεξιά προς την ράχιν της παραθαλασσίας δειράδος∙ όλο ακτή και ακτή συνεχής, και άμμος κιτρινωπή, και χαράδραι χειμάρρων κατωφερείς, και βαθείαι ρωγμαί του αιγιαλού προς τ’ άνω∙ και μια βαρκούλα κρυμμένη, λησμονημένη ίσως εκεί μέσα εις την χαράδραν της άμμου. Χρυσά στάχυα, και γλιστρά το χόρτον, και ανεβαίνομεν.

Η κορυφή του λόφου προς βορράν στέφεται από πλουσίους θάμνους σχοίνων, κουμάρων, πρίνων, ερεικών. Και γλιστρούμεν, και ανεβαίνομεν.

Εφθάσαμεν. Ω, τι μαγεία! Πώς η αύρα σφυρίζει εις τα ώτα, και το ιώδιον του κύματος ανέρχεται, υπέρ τας εκατόν οργυιάς το ύψος και ο φλοίσβος της θαλάσσης ηχεί και το αχανές σε συναρπάζει, αν επιθυμής να πλεύσης εις άπειρον αγκάλην. Δεξιά μας το πέλαγος τέμνεται από μεγάλας νήσους, αλλεπαλλήλους, ελλοχευούσας, υψούσας τον τράχηλον, την μιαν όπισθεν της άλλης. Αντικρύ μας εξανοίγομεν τεραστίαν κορυφήν ιερού βουνού (σ.σ. το Άγιον Όρος) και άλλην κυανίζουσαν στεραάν δίπλα της. Αριστερά μας βλέπουμε την βορειοτέραν ιδικήν μας ακτήν, με μαυράδια κινούμενα εδώ κι εκεί, αγέλας εριφίων∙ και τον αιγιαλόν καταμεσής με τους σκοπέλους του τους σπαρτούς και απεσπασμένους, οπού θραύεται επάνω τους το κύμα.

«Η άνοιξις εν πληθώρα ζωής» λοιπόν. Η ζωή σε στεριά, θάλασσα και ουρανό συμπράττουν για να υμνήσει ο κυρ – Αλέξανδρος με την πένα του τη φύση στην καλύτερή της ώρα.