«Η Επίθεση στην Τέχνη Είναι Επίθεση στη Δημοκρατία»

Μια συζήτηση με τον Ι. Κολοκοτρώνη

Συνέντευξη: Μπάμπης Καραγεωργίου
Η τέχνη δεν είναι απλώς αισθητική απόλαυση—είναι πεδίο διαλόγου, αμφισβήτησης και κοινωνικής ανατροπής. Ο Γιάννης Κολοκοτρώνης, Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μιλά στον δημοσιογράφο Μπάμπη Καραγεωργίου για τον ρόλο της τέχνης στις σύγχρονες κοινωνίες, τη λογοκρισία, αλλά και τη σχέση της με τη δημοκρατία.

-Πώς κάθε ολοκληρωτικό καθεστώς ξεκινά περιορίζοντας την τέχνη;

-Ποια είναι τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης στην τέχνη σήμερα;

-Γιατί η τέχνη πρέπει να αμφισβητεί και όχι να υπηρετεί;

Μια συζήτηση που προκαλεί σκέψη και αναδεικνύει τη διαρκή σύγκρουση μεταξύ δημιουργικότητας και εξουσίας.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη παρακάτω.

1. Ο βανδαλισμός στην Εθνική Πινακοθήκη από Βουλευτή της Νίκης δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά φαίνεται να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ρεύμα σκοταδισμού και συντηρητικής αντίδρασης απέναντι στην τέχνη και την ελευθερία της έκφρασης. Πώς εξηγείτε αυτή την αναβίωση της πολιτιστικής λογοκρισίας στον 21ο αιώνα;

Ι.Κ. Η αναβίωση της πολιτιστικής λογοκρισίας είναι μέρος μιας ευρύτερης αντίδρασης από ακραίες συντηρητικές δυνάμεις που αισθάνονται ότι απειλούνται από τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές αξίες, την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης και την κριτική σκέψη που διαδίδονται ταχύτατα στις μέρες μας από την ψηφιακή τεχνολογία.

Δυστυχώς, όχι μόνον ο βανδαλισμός αλλά και η απόσυρση των έργων από την έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου» της Εθνικής Πινακοθήκης, είναι μια άμεση επίθεση στη Δημοκρατία και στο θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Τα δικαιώματα αυτά, δεν παραχωρήθηκαν δωρεάν, αλλά κατακτήθηκαν μέσα από τους αγώνες και τις θυσίες του ελληνικού λαού, ιδίως στα σκοτεινά χρόνια της επταετούς δικτατορίας του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε.

Δεν είναι τυχαίο ότι στον πυρήνα αυτής της αναβίωσης, βρίσκεται η θρησκοληψία που ξεπερνά την έννοια της πίστης και απορρίπτει τη λογική και την επιστήμη. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός που εκπροσωπεί το κόμμα της Νίκης είναι απλώς ένα άλλο πρόσωπο του φασισμού, με το οποίο έχει διεισδύσει στο ελληνικό κοινοβούλιο. Αυτό, συνιστά σοβαρή απειλή, επειδή τέτοια κινήματα ευδοκιμούν στην παραπληροφόρηση, την άγνοια του κοινού, τις προσβολές, την καλλιέργεια του φόβου και τις απειλές που τα χρησιμοποιούν για να προωθήσουν επικίνδυνες πολιτικές ατζέντες. Γι’ αυτό και θρησκευτικός τραμπουκισμός στη χώρα μας είναι ένα φαινόμενο που η πολιτική ηγεσία αποφεύγει να τον αντιμετωπίσει ευθέως.

2. Πιστεύετε ότι τέτοιες επιθέσεις αποκαλύπτουν τον φόβο των πιο ακραίων στοιχείων απέναντι σε μια κοινωνία που αλλάζει και προοδεύει;

I.K. Απολύτως. Η επίθεση στην Εθνική Πινακοθήκη δεν είναι απλώς μια πράξη βανδαλισμού, αλλά ένα αντιδραστικό ξέσπασμα που έχει τις ρίζες του στο φόβο και την ιδεολογική κατάρρευση. Η οργή του βουλευτή δεν στρεφόταν απλώς ενάντια στο έργο τέχνης, αλλά ενάντια στις ενοχλητικές αλήθειες που αποκάλυπτε: τη διαφθορά, την υποκρισία και την ηθική παρακμή μέσα στη δική του πολιτική σφαίρα.

Τα ακραία στοιχεία που αδυνατούν ή δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις πραγματικότητες, καταφεύγουν στην καταστροφή, ως μια απελπισμένη προσπάθεια φίμωσης των διαφορετικών αφηγήσεων. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι αυταρχικές δυνάμεις, πολιτικές ή θρησκευτικές, φοβούνται την τέχνη επειδή αμφισβητεί τη μονοπώληση της αλήθειας. Οι παραλληλισμοί με ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπως η ναζιστική καταστροφή της «εκφυλισμένης τέχνης», αναδεικνύουν πώς η λογοκρισία και η πολιτιστική καταστολή είναι εργαλεία ελέγχου. Σε αυτό το πλαίσιο, η επίθεση στη σύγχρονη τέχνη αποτελεί σύμπτωμα μιας ευρύτερης αντίστασης στην πρόοδο, τη διαφορετικότητα και την ελεύθερη σκέψη, αποκαλύπτοντας την ανασφάλεια όσων επιδιώκουν να επιβάλουν την αυστηρή ιδεολογική συμμόρφωση.

3.Πολλές προοδευτικές φωνές έχουν προτείνει ότι η απάντηση στον φανατισμό πρέπει να είναι περισσότερη εκπαίδευση, περισσότερη τέχνη και περισσότερη ελευθερία. Ποιος είναι ο ρόλος των πανεπιστημίων και των πολιτιστικών θεσμών στην υπεράσπιση αυτών των αξιών;

Ι.Κ. Τα πανεπιστήμια και τα πολιτιστικά ιδρύματα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά μιας ανοιχτής κοινωνίας. Και όταν λέμε «ανοιχτής», εννοούμε όλων των Ελλήνων και όχι αποκλειστικά ενός θρησκευτικού δόγματος, ακόμη κι αν είναι το επικρατέστερο στη χώρα μας.

Ο ρόλος τους είναι να προωθούν την κριτική σκέψη, να διαφυλάσσουν την καλλιτεχνική ελευθερία και να αμφισβητούν δογματικές αφηγήσεις. Πρέπει να αντιστέκονται ενεργά στη λογοκρισία, να υποστηρίζουν τους καλλιτέχνες και τους ακαδημαϊκούς που δέχονται πιέσεις και να διασφαλίζουν την εκπροσώπηση διαφορετικών αντιλήψεων και απόψεων.

Η Εθνική Πινακοθήκη είναι πνευματικό ίδρυμα όλων των Ελλήνων και η ανεξιθρησκεία είναι κατοχυρωμένη συνταγματικά. Αυτό σημαίνει όχι μόνο την υπεράσπιση της ελεύθερης έκφρασης, αλλά και τη διεύρυνση της πρόσβασης σε όλες τις διαφορετικές απόψεις στην τέχνη και την εκπαίδευση, ακόμη και αν αυτές συγκρούονται μεταξύ τους.

Γι’ αυτό, τα πολιτιστικά ιδρύματα θα μπορούσαν να οργανώσουν περισσότερες δράσεις για την προάσπιση της ελευθερίας της τέχνης, με δημόσιες συζητήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε να μειωθούν οι αντιδράσεις που βασίζονται στην άγνοια.

4.Βλέπουμε ότι σε χώρες με αυταρχικές κυβερνήσεις, η τέχνη συχνά διώκεται ή λογοκρίνεται. Πιστεύετε ότι στην Ελλάδα υπάρχει ο κίνδυνος μιας συντηρητικής οπισθοδρόμησης που θα επηρεάσει τη χρηματοδότηση, την έκθεση και την απόδοχή της σύγχρονης τέχνης;

Ι.Κ. Ναι, ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Σε περιόδους έντονων πολιτικών ή κοινωνικών αλλαγών, η τέχνη συχνά γίνεται στόχος, επειδή είναι ένας ισχυρότατος φορέας σκέψης και αμφισβήτησης και έχει τη δύναμη να προκαλεί, και να εμπνέει. Από την περίοδο της μεταπολίτευσης βλέπουμε προσπάθειες, κατά καιρούς, να λογοκριθούν αμφιλεγόμενα έργα και να υπαγορευθεί τι είναι «αποδεκτό» στην τέχνη της χώρας μας.

Για σκεφτείτε, τί θα μπορούσε να γίνει αν κάποιος αμφισβητούσε, όπως ο βουλευτής, τις κατά φαντασίαν «αχειροποίητες» εικόνες, συνήθως της Παναγίας, ή την προσκύνηση των αγίων που είναι αποκυήματα της ανθρώπινης φαντασίας; Εκτός από τον Άγιο Νεκτάριο και τον Παΐσιο που έχουμε φωτογραφίες τους, όλη η υπόλοιπη θρησκευτική εικονογραφία είναι φανταστική. Αλλά ακόμη και η ενσωμάτωσή αυτών των δύο «αγίων» στη σύγχρονη εκκλησιαστική εικονογραφία δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Το ότι η θρησκευτική εικονογραφία είναι προϊόν πολιτισμικών και ιστορικών παραδόσεων, δεν μειώνει την αξία της, αλλά ούτε αναιρεί το δικαίωμα στην καλλιτεχνική έκφραση. Πώς λοιπόν, οι θρησκόληπτοι απαιτούν και πετυχαίνουν την απόσυρση έργων σύγχρονης τέχνης από την Εθνική Πινακοθήκη, αν δεν υποκινούνται από πολιτικές σκοπιμότητες με το προκάλυμμα της θρησκευτικής πίστης;

Εν κατακλείδι, αν αφεθεί ανεξέλεγκτη η δράση τέτοιων ομάδων, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ασφυξία την καλλιτεχνική έκφραση και ανατροπή της πολιτιστικής προόδου. Η υπεράσπιση της καλλιτεχνικής ελευθερίας δεν αφορά μόνο τη διατήρηση των τεχνών, αλλά και τη διαφύλαξη της ίδιας της Δημοκρατίας. Η ελεύθερη έκφραση είναι το οξυγόνο μιας ζωντανής, σκεπτόμενης κοινωνίας!