Το έθιμο της βασιλόπιττας

Του Κώστα Μπούζα
Την λένε και αγιοβασιλόπιττα και βασιλοκολιούρα. Είναι η πίττα του Άη Βασίλη, που ζυμώνεται στο τέλος της χρονιάς και κόβεται από τον νοικοκύρη του σπιτιού την Πρωτοχρονιά, ημέρα γιορτής της μνήμης του Αγίου. Σε κείμενο του ενάτου αιώνα, διασώζεται η παρακάτω λαϊκή παράδοση για την καθιέρωση του εθίμου:

Όταν ο Μέγας Βασίλειος (330-379) ήταν επίσκοπος Καισαρείας, ο Έπαρχος Καππαδοκίας Ελβίνιος ξεκίνησε πάνοπλος να καταλάβει την πόλη, για να εισπράξει φόρους. Οι έντρομοι κάτοικοι μάζεψαν ότι πολυτιμότερο είχαν προκειμένου να πληρώσουν του άδικους φόρους, αλλά όταν ξημέρωσε δεν είδαν εχθρό στον ορίζοντα. Ο Μέγας Βασίλειος, λένε, πήγε, τον συνάντησε και τον μετέπεισε. 

Τώρα όμως προέκυπτε ένα νέο πρόβλημα. Πως θα μοίραζε πίσω τα φλουριά και τα κοσμήματα, αφού κανείς δεν κατέγραψε τι πρόσφερε ο καθένας; Έτσι ο Άγιος σκέφτηκε και έβαλε σε κάθε πρόσφορο κι από ένα νόμισμα, ή κόσμημα και τα μοίρασε μετά τη Θεία Λειτουργία στους ενορίτες του. Η παράδοση συνεχίζει λέγοντας, πως τελικά ο καθένας βρήκε το δικό του κομμάτι στο πρόσφορο που τυχαία του προσφέρθηκε. 

Σε ανάμνηση αυτού του θαύματος, οι ενορίτες του αποφάσισαν να φτιάχνουν κάθε χρόνο μια πίττα, αφιερωμένη σ’ αυτόν, την οποία και ονόμασαν βασιλόπιττα και μέσα της έκρυβαν ένα χρυσό ή ασημένιο φλουρί.

Το κρυμμένο κέρμα συνεχίζει μέχρι σήμερα να μας χαρίζει όμορφες στιγμές στο τραπέζι της Πρωτοχρονιάς. Οι γεωργοί, αντί γι’ αυτό, βάζουν στην βασιλόπιττα ένα άχυρο «για να ‘ναι παραγωγική η χρονιά» κι αντίστοιχα οι αμπελουργοί ένα κομμάτι από κλήμα.

Είναι ένα έθιμο που κρατά στον χρόνο. Κι είναι το έθιμο, χτύπος καρδιάς και σκίρτημα. Και η παράδοση, ανάσα του λαού και δύναμη αναγέννησης. Σαν δροσοβόλημα πρωϊνό. Σαν φρέσκο αεράκι...