Γράψε… λάθος, Κυριακή 2 Μαρτίου 2014

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης
● Χωρίς πρόλογο σήμερα, κατευθείαν στο ‘‘ψητό’’, στα ραδιοτηλεοπτικά μας μαργαριτάρια δηλαδή:

☺«Όλος ο πολιτικός κόσμος εξάρει τη σημασία της συμφωνίας».

… και ο γράφων… εξάρει την εκ μέρους σου εξαιρετική κατοχή της ελληνικής γλώσσας! Έχει μάλιστα μια υποψία: θα παίζεις αρκετές ώρες τάβλι και θα φέρνεις πολύ συχνά εξάρες! Εξαίρει λοιπόν τις επιτυχίες σου!

 ☺«Όλα γίνονται με σκοπό την αποκομιδή μεγαλύτερου πολιτικού οφέλους».

Αν θεωρείς ότι το πολιτικό όφελος είναι σκουπίδι… πάμε πάσο! Αν πάλι είπες αποκομιδή και εννοούσες αποκόμιση, ε, τότε πρέπει να πας εσύ πάσο· από κάθε δημοσιογραφική δραστηριότητα!

☺«Είναι ένα πρόβλημα που δημιουργεί προβλήματα».

Όχι! Είναι ένα χαζολόγημα, ένα προχειρολόγημα, ένα μωρολόγημα που προκαλεί… ενοχλήματα (κυρίως στην ακοή)!

☺«Πρέπει να ληφθούν μέτρα για να προστατευτεί η μόλυνση του περιβάλλοντος».

 Από πότε λαμβάνουμε μέτρα για να προστατεύσουμε αυτό από το οποίο πρέπει να προστατευτούμε;

☺«Το ερώτημα ‘‘τις πταίει’’ έρχεται πάντα μετά τις τραγωδίες».

Σκέτη… τραγωδία το λεχθέν! Μα είναι δυνατόν, φίλε μου, να αναζητηθούν οι υπεύθυνοι για μια τραγωδία που ποτέ δεν έγινε;

● «Η Κεφαλονιά ανακηρύχθηκε σεισμόπληκτη περιοχή».

Δεν ανακηρύχθηκε, αλλά κηρύχθηκε η Κεφαλονιά σεισμόπληκτη περιοχή. Ανακηρύσσεται κάποιος ακαδημαϊκός / νικητής / πρωταθλητής κ.λπ., αλλά κηρύσσεται η έναρξη των αγώνων, το πέρας των συνεδριάσεων, ο στρατιωτικός νόμος, ο πόλεμος, μία περιοχή σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης κ.λπ.

● Το τελικό -ν (α΄ μέρος)

«Η κυβέρνηση έχει υποχρέωση να αντιμετωπίσει αυτή τη κατάσταση. Να λύσει προβλήματα που ταλαιπωρούν καθημερινά το πολίτη».

Βεβαίως και υποχρέωση της εκάστοτε κυβέρνησης είναι να αντιμετωπίζει την -όποια δύσκολη- κατάσταση και να λύνει προβλήματα που ταλαιπωρούν καθημερινά τον πολίτη, υποχρέωση όλων μας όμως είναι τα πάψουμε κάποτε να ταλαιπωρούμε το τελικό -ν (είχαμε υποσχεθεί ότι θα επανέλθουμε, γιατί το θέμα είναι πολύ μεγάλο).

Δε χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να καταλάβουμε πού πρέπει να βάζουμε και πού όχι το τελικό -ν. Πότε πρέπει να το βάζουμε και πότε όχι. Αρκεί να αφήσουμε να λειτουργήσει το γλωσσικό μας αίσθημα, που όλοι μας -άλλος λίγο, άλλος πολύ- διαθέτουμε. Δε χρειάζεται επίσης να ασκήσουμε ιδιαίτερα το αφτί μας για να μπορεί να ξεχωρίζει το εύηχο από το κακόηχο. Εύκολα καταλαβαίνει κάποιος πότε προσβάλλεται η αισθητική του λόγου.

Ο απλός λαός, και κυρίως ο απαίδευτος γλωσσικά άνθρωπος, σπανίως θα κάνει λάθος στη χρήση του τελικού -ν, αν και δε διδάχθηκε ποτέ τον σχετικό κανόνα της γραμματικής. Τον οδηγεί το γλωσσικό του αίσθημα. Λέει π.χ. τομπαππού, τοντόνο, τηγκλώσα, τημπροσέχω, δεγκσεχνώ, μημπαλεύεις. Προφέρει, δηλαδή, τα άρθρα τον, την, την αντωνυμία την, τα άκλιτα δεν και μην μαζί με την ακόλουθη λέξη, όταν η λέξη αυτή αρχίζει από στιγμιαίο σύμφωνο. Έτσι ακούγονται οι φθόγγοι μπ(ν+π=μπ), ντ(ν+τ=ντ) και γκ(ν+κ=γκ), όπως ακριβώς συμβαίνει και στις σύνθετες λέξεις, στις οποίες το πρώτο τους συνθετικό λήγει σε -ν και το δεύτερο αρχίζει από στιγμιαίο σύμφωνο, π.χ. συν+παίκτης=συμπαίκτης (ν+π=μπ), συν+τρέχω=συντρέχω (ν+τ=ντ), εν+καταλείπω=εγκαταλείπω (ν+κ=γκ).

Εσφαλμένη χρήση του τελικού -ν κάνουν συνήθως εκείνοι που έχουν αποκτήσει κάποια -ή και αρκετά- γλωσσικά εφόδια. Και αυτό μάλλον οφείλεται είτε στο ότι δεν αφήνουν το γλωσσικό τους αίσθημα να τους οδηγήσει -έστω κι αν νιώθουν να παραβιάζεται η αισθητική του λόγου-, αφού ξέχασαν τους κανόνες της γραμματικής που αφορούν τη χρήση του τελικού -ν είτε στο ότι νομίζουν πως με την καθιέρωση της νεοελληνικής το τελικό -ν καταργήθηκε. Η αλήθεια είναι ότι το τελικό -ν δεν καταργήθηκε. Απλώς, το παραλείπουμε συνήθως, αλλά όχι πάντοτε. Μερικές φορές είναι απαραίτητο.

Όσοι λοιπόν -και πιστεύω όλοι- θέλετε να δείτε πότε και πού είναι απαραίτητο το τελικό -ν, ώστε να δώσετε στο αφτί σας έναν ικανό βοηθό -ιδίως στο γραπτό λόγο- και να μην περιορίζεστε μόνο στο γλωσσικό σας αίσθημα, δεν έχετε παρά να διαβάσετε τα παρακάτω. Λοιπόν, σύμφωνα με τη Γραμματική του ΟΕΔΒ, από την οποία παίρνουμε και τα παραδείγματα:

Υπάρχουν ορισμένες λέξεις στις οποίες το τελικό -ν άλλοτε παραμένει και άλλοτε χάνεται. Αυτές είναι:

- το άρθρο την

- η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την

- τα μόρια δεν και μην (στο προηγούμενο βιβλίο Γραμματικής συμπεριλαμβάνονταν και: το αρσενικό οριστικό άρθρο τον [αιτιατ.], το αόριστο άρθρο έναν [αιτιατ.] και το αριθμητικό έναν [αιτιατ.]).

Οι λέξεις αυτές διατηρούν το τελικό -ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή από τα στιγμιαία σύμφωνα κ, π, τ (αρκεί να θυμάστε τη λέξη κάποτε, που περιέχει και τα τρία αυτά σύμφωνα), τα δίψηφα σύμφωνα μπ, ντ, γκ (στο προηγούμενο βιβλίο Γραμματικής συμπεριλαμβάνονταν και τα τσ, τζ) και τα διπλά ξ, ψ (π.χ. την είδα, την κοπέλα, την ντουλάπα, δεν ξέρω).

Άρα, οι λέξεις αυτές χάνουν το τελικό -ν όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από ένα από τα υπόλοιπα (εξακολουθητικά) σύμφωνα: β, δ, γ, φ, θ, χ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ (π.χ. τη δασκάλα, τη θυμήθηκα, δε θέλω).

Στον γραπτό λόγο, το τελικό -ν διατηρείται πάντα στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου τον, έναν για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο οριστικό και αόριστο άρθρο το, ένα [π.χ. τον νέο (άντρα) αλλά το νέο (είδηση), έναν νέο (άνδρα) αλλά ένα νέο (είδηση)].

Το τελικό -ν γράφεται πάντα στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία αυτόν, τον καθώς και στο σαν (π.χ. των θαλασσών, αυτόν θέλει, τον φώναξε, σαν λύκος).

Έχουμε πολλά να πούμε ακόμα, φίλοι μου. Η συνέχεια την επόμενη Κυριακή.

kartswnhs@gmail.com