Αεροδόνηση: Στις πηγές της τρομοκρατίας

Κείμενο: Όμηρος Ταχμαζίδης
[Πρόκειται για ένα κείμενο που παρουσίασα στις φιλοσοφικές νυκτηγορίες που πραγματοποιώ ανελλιπώς κάθε Τετάρτη βράδυ στο καφέ ΓΑΖΙΑ (Καρόλου Ντηλ 22 – Θεσσαλονίκη). Αφορά στο θέμα που ανέπτυξα το Δεκέμβριο του 2012 στην πέμπτη νυκτηγορία: «Αεροδόνηση: στις πηγές της τρομοκρατίας. Σκέψεις με αφορμή του ομώνυμο βιβλίο του Peter Sloterdijk». Τα βιβλίο δεν έχει μεταφρασθεί στα ελληνικά. Οι μεταφράσεις όλων των εδαφίων είναι δικές μου]

Ο Peter Sloterdijk (Πέτερ Σλότερνταϊκ) είναι ένας σύγχρονος Γερμανός φιλόσοφος, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Καρλσρούης.

Το σώμα του βιβλίου συγκροτείται από 100 και κάτι σελίδες κειμένου και χωρίζεται σε τρία μέρη. Ο τίτλος του είναι Luftbeben – η λέξη είναι νεολογισμός του Σλότερνταϊκ και έχει πλασθεί κατ΄ αναλογία της λέξεως Erdbeben, που σημαίνει σεισμός. Die Erde είναι η γη, die Luft ο αέρας. Η λέξη σεισμός στα γερμανικά είναι σύνθετη και δημιουργείται από τη λέξη Erde και το ρήμα beben, το οποίο σημαίνει «σείομαι». Ο σεισμός στα γερμανικά είναι ο «σεισμός της γης». Με βάση αυτό το πρότυπο ο Σλότερνταϊκ σχηματίζει τη λέξη Luftbeben, η οποία κατά λέξη σημαίνει «αεροσεισμός». Χρησιμοποιεί μόνο μία φορά το νεολογισμό.

Μετέφερα την ανύπαρκτη λέξη στα γερμανικά κάπως ανορθόδοξα στα ελληνικά με τη λέξη αεροδόνηση. Σείομαι και δονούμε έχουν παραπλήσια σημασία και ηχητικά η λέξη μου φάνηκε συμπαθέστερη. Φυσικώς, γνώριζα ότι θα προκαλέσει την περιέργεια των αναγνωστών της ανακοίνωσης στο Διαδίκτυο.

Ο τίτλος του βιβλίου του Πέτερ Σλότενταϊκ είναι «Αεροδόνηση: Στις πηγές της τρομοκρατίας». Χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο και εκτενέστερο φέρει τον τίτλο: «Ο πόλεμος αερίου – ή: το ατμοτρομοκρατικό υπόδειγμα», το δεύτερο φέρει τον τίτλο «Αυξανόμενη σαφήνεια» και το τρίτο φέρει τον αγγλικό τίτλο “Air/Conditioning”, ενώ στο τέλος του δοκιμίου υπάρχει και ένας σύντομος επίλογος.

Ο πολιτισμός του προηγούμενου αιώνα δύναται να χαρακτηρισθεί με βάση τρία κριτήρια: την τρομοκρατία ως κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, την ανακάλυψη ή την αντίληψη την οποία σχηματίζει αυτός ο αιώνας για το σχέδιο, το design και τέλος η θεώρηση του οικολογικού προβλήματος.

Ο Σλότερνταϊκ επ΄ αυτού: « Με το πρώτο ετέθησαν οι διαδράσεις μεταξύ εχθρών σε μεταστρατιωτική βάση’ με το δεύτερο επέτυχε ο λειτουργισμός την επανασύνδεση με τον κόσμο του αισθητού’ με το τρίτο συνδέθηκαν το ένα με το άλλο φαινόμενα της ζωής και της γνώσης σε ένα μέχρι τούδε άγνωστο βάθος. Και τα τρία μαζί σφραγίζουν την επιτάχυνση της διασάφησης – που σημαίνει την αποκαλύπτουσα συμπερίληψη των συναφών δεδομένων σε έκδηλες επιχειρήσεις». [σ. 7]

Και τα τρία αυτά στοιχεία γεννιούνται μαζί σε έναν συγκεκριμένο «πρωταρχικό χώρο» [Urszene] και τούτος συμβολίζεται με μια συγκεκριμένη ημερομηνία: 22 Απριλίου 1915. Ήταν η ημέρα κατά την οποία τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν στo Ypern του Βελγίου χρησιμοποιώντας μπαταρίες αερίου. Οι Γερμανοί στρατιώτες απελευθέρωσαν τα τοξικά αέρια και σχηματίστηκε ένα τοξικό (δηλητηριώδες) νέφος πάνω από το Ypern. Το πρώτο τούτο τοξικό νέφος του πολέμου έχει απαθανατιστεί φωτογραφικώς - υπάρχει διαθέσιμη μια εναέρια φωτογραφική λήψη του γεγονότος. [σ.8]

Όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα στους Γάλλους στρατιώτες αμφισβητήθηκαν από το επιτελείο του γαλλικού στρατού, αλλά λίαν συντόμως ο γάλλος στρατηγός Ζαν Ζυλ Μορντάκ διαπίστωσε ο ίδιος την έκταση και το είδος της καταστροφής, αφού μετέβηκε στις πρώτες γραμμές του μετώπου και ήλθε κατά πρόσωπο με το πρόβλημα των στρατιωτών: «δύσπνοια, βήχας και βώμβισμα». [σ. 9] Από την αντίθετη κατεύθυνση ερχόταν πανικόβλητοι στρατιώτες με ανοιγμένα τα ρούχα τους, φτύνοντας αίμα και κραυγάζοντας απελπισμένα, ικετεύοντας για νερό.

Στη χρήση των δηλητηριωδών αερίων στο μέτωπο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου βλέπει ο Πέτερ Σλότερνταϊκ να συντελείται μια τομή στην ιστορία της νεωτερικότητας, να εισέρχεται δηλαδή το φυσικό «περιβάλλον στον αγώνα των αντιμαχομένων». [σ. 11] Έως την ημερομηνία εκείνη ο πόλεμος διεξάγονταν με συγκεκριμένο τρόπο και η θανάτωση του αντιπάλου ήταν μια «ιδιόχειρη» υπόθεση. Η βαλλιστική και το πυροβολικό μεταλλάσουν την εκ του σύνεγγυς θανάτωση, αλλά, κατά βάση, συνεχίζει να υφίσταται η ίδια πρακτική της ιδιόχειρης εκτέλεσης του θανατηφόρου κτυπήματος στον αντίπαλο. [Βλ. σ. 12 κ.ε.]

Και στο σημείο τούτο αρχίζει να διαφοροποιείται ο 20ος αιώνας από τους προηγούμενους. Στόχος δεν ήταν πλέον το σώμα του αντιπάλου, αλλά το περιβάλλον στο οποίο κινείται αυτός. [σ. 12]

Η επίθεση στο Ypern αφορά τη μετατροπή του περιβάλλοντος σε πεδίο του θανατηφόρου κτυπήματος: «Τούτο είναι η βασική σκέψη της τρομοκρατίας υπό πιο σαφή έννοια». [σ. 12] Ο Σλοτερντάικ παραπέμπει στον Σαίξπηρ: «Υοu take my life/When you do take the means whereby I live”. [Ο Έμπορος της Βενετίας, IV, πράξη 1, σκηνή]. Και συμπληρώνει: «Τα προς το ζην σήμερα περιλαμβάνουν πέρα από τα της οικονομίας και εκείνα της οικολογίας, δηλαδή τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης που έχουν μάλιστα εισέλθει στο επίκεντρο της ανησυχίας». [σ. 13]

Και συνεχίζει ο Σλότερνταικ: «Ο τρόμος του 20. αιώνα είναι ασύλληπτα τρομερότερος από το έτσι-θέλω-κι-έτσι-είναι, με το οποίο η γιακωβινική αυτοσυνείδηση ποδοπατούσε όσους εναντιώνονταν στην επελαύνουσα ελευθερία της».

Ο σύγχρονος τρόμος διαφοροποιείται από τις «φοβοκρατικές τεχνικές» των τυράννων, εκείνες χρησιμοποιούν μείγματα «τελετουργίας και τρόμου» - ο Σλοτερντάικ παραπέμπει εδώ στον Αλμπέρ Καμύ. […]- μέσω των οποίων προσπαθούν να χειραγωγήσουν τους πληθυσμούς.

Αλλά ο σημερινός τρόμος διαφέρει: « Ο τρόμος της δικής μας όμως εποχής απέκτησε τη μορφή του μέσα από τον εμπλουτισμό της μοντέρνας επιστημονικής γνώσης για την εξόντωση, μέσα από τη θεωρία για το περιβάλλον. Και η θεωρία αυτή διδάσκει βασικώς, ότι ο τρομοκράτης γνωρίζει τα θύματά του καλύτερα, από ό,τι τα ίδια γνωρίζουν τον εαυτό τους. Όταν η άμεση εξόντωση του σώματος του εχθρού με τη χρήση εύστοχων βολών παύει να είναι αποτελεσματική, αρκεί ο επιτιθέμενος να δημιουργήσει αβίωτους όρους στο χώρο, εντός του οποίου ευρίσκεται το σώμα αυτό». [σ. 14]

Από εδώ προκύπτει και ο σύγχρονος χημικός πόλεμος, ο οποίος βάλλει κατά των ζωτικών λειτουργιών του αντιπάλου, όπως είναι η αναπνοή, το κεντρικό νευρικό σύστημα, οι συνθήκες θερμοκρασίας και ακτινοβολίας και συμπεραίνει ο Σλοτερντάικ: «Η τρομοκρατία διαδέχεται και αντικαθιστά την κλασσική μορφή πολέμου που έχει σαν όρο τη διεξαγωγή πάλης μεταξύ ισοδυνάμων αντιπάλων. Η τρομοκρατία δρα πέρα και έξω από την αφελή ανταλλαγή πληγμάτων μεταξύ οργανωμένων ομάδων. Αποσκοπεί στην αντικατάσταση των κλασσικών μορφών αγώνα με απόπειρες [Attentate] στις περιβαλλοντικές συνθήκες ζωής του εχθρού». [σ. 14 ]

Εκείνο, το οποίο καθιστά από ιστορική πολιτισμική σκοπιά, ενδιαφέρουσα την περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είναι ότι εδώ αποσαφηνίζεται η σχέση στρατού, τρομοκρατίας και χρήσης αερίων. Εκείνο που αργότερα ονομάσθηκε «πόλεμος αερίων» δεν ήταν παρά η διασάφηση, η τεχνολογική διασάφηση ενός προβλήματος τεχνικής φύσεως, πως δηλαδή θα μπορούσε κανείς να σκεπάσει για μερικά λεπτά της ώρας τον αντίπαλο με ένα νέφος βλαβερών ουσιών και να του στερήσει τη δυνατότητα αναπνοής και να πεθάνει από ασφυξία. [σ. 14 και 16]

Ο Σλοτερντάικ εξηγεί επίσης ότι: «Τούτα τα νέφη αερίων ουδέποτε ήταν αέρια με την αυστηρή σημασία της φυσικοχημείας, αντιθέτως ήταν λεπτότατες σκόνες που διαχέονταν στον αέρα με μικρής εντάσεως εκρήξεις. Ο καινούργιος αυτός τύπος του πυροβολικού δεν στόχευε πια τα σώματα των εχθρών, αλλά τον αέρα που ανέπνεαν». [σ. 16 ].

Τα γεγονότα του Ypern έδωσαν ώθηση στις σχετικές επιστήμες και δημιούργησαν «νέες οντολογικές συνθήκες», αλλά έως σήμερα δεν έχει αποσαφηνιστεί η σχέση της θεωρίας των τοξικών αερίων απέναντι στη γενική κλιματολογία: το τοξικό νέφος θα πρέπει να θεωρηθεί ως «πυρήνας μιας οντολογίας της επικαιρότητας». [σ. 17] Και συμπληρώνει: « Το γεγονός μάλιστα ότι η θεωρία των τοξικών αερίων ή αλλιώς: των μη βιώσιμων χώρων αναπνοής, μέχρι τις ημέρες μας δεν έχει οριοθετηθεί απέναντι στη γενική κλιματολογία, αποτελεί σαφή ένδειξη για το ότι η θεωρία του κλίματος δεν έχει ακόμη συνέλθει από την επιστημονική σύγχυση μέσα από την οποίο προέκυψε. Στην πραγματικότητα – κι αυτό σκοπεύει τούτο το κείμενο να δείξει- πρόκειται για την πρώτη από τις νέες επιστήμες του ανθρώπου που γεννήθηκαν μέσα από το πεδίο της γνώσης που παράχθηκε από τους παγκοσμίους πολέμους». [σ. 17]

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ανοίγει με τον τρόπο αυτό ένα νέο κεφάλαιο στην κλιματολογία. Εδώ καθίσταται σαφές ότι: «ο «οικολογικοποιημένος» και διευρυμένος πόλεμος στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον είχε μετατραπεί κυριολεκτικά σε μάχη γύρω από την πρώτη ύλη της αναπνοής». [σ. 18]

Η μάσκα-αερίου ήταν η ανακάλυψη, που θα διασφάλιζε την αναπνοή και η λογική της ήταν απλή: «Οι επιθέσεις προγραμματίζονταν και διεξάγονταν πάνω στις βιολογικά αναπότρεπτες αδυναμίες του αντιπάλου. Η σύντομη εξάπλωση της κατασκευαστικής ιδέας της μάσκας αερίου παριστά με υλικοτεχνική σαφήνεια το δεδομένο, ότι όποιος υφίσταται επίθεση οφείλει να αποκοπεί από την ατμόσφαιρα που τον περιβάλλει άμεσα και να αναζητήσει προστασία πίσω από κάποιο φίλτρο προστασίας. Πρόκειται δηλαδή για το πρώτο βήμα στην υλοποίηση της κατασκευαστικής ιδέας του aircondition (κλιματισμού), το οποίο ως γνωστόν βασίζεται στην οριοθέτηση και αποκοπή ενός συγκεκριμένου όγκου της ατμόσφαιρας από τον γενικό περιβάλλοντα χώρο». [σ. 18 ].

Στο σημείο αυτό ο Σλότερνταϊκ κάμνει το κρίσιμο βήμα στον προβληματισμό του και συνδέει τον πόλεμο αερίων με την επιχειρησιακή δράση, η οποία στηρίζεται σε τρία βασικά αξιώματα, τα οποία είναι η τρομοκρατία, η συνείδηση του σχεδίου (ντιζάιν) και η περιβαλλοντική – αρχή (Ansatz).

Και σημειώνει ο Σλότερνταικ: «Ο ακριβής ορισμός της τρομοκρατίας προϋποθέτει όπως δείξαμε, τη διασάφηση της έννοιας του περιβάλλοντος. Τρομοκρατία σημαίνει μετατόπιση της πρόθεσης για εξαφανισμό από το «σύστημα» (δηλαδή το συγκεκριμένο φυσικό σώμα του αντιπάλου) στο «περιβάλλον» αυτού. Στην προκειμένη περίπτωση στον περιβάλλοντα αέρα όπου ευρίσκονταν (κάτω από αβίωτες συνθήκες) τα σώματα των αντιπάλων. Γι΄ αυτό εξάλλου η τρομοκρατική απόπειρα πάντοτε διατηρεί τα ίχνη της ύπουλης επίθεσης που είναι σύμφυτα με την καταβολή της λέξης Attentat (Λατινικά: attentatum = απόπειρα δολοφονίας): Η απόπειρα όχι μόνο εκτελείται αιφνιδιαστικά, ύπουλα και εκ του ασφαλούς, μα εκμεταλλεύεται με νοσηρό τρόπο τις απλές ζωτικές συνήθειες του θύματός της. Ο πόλεμος αερίων αξιοποιεί τις πιο ριζικές βιολογικές παραμέτρους της ανθρώπινης ζωής εναντίον της ζωής αυτής. Και αντιστρέφοντας τους όρους καθιστά τη ζωντανή συνήθεια της ανάσας όπλο εαυτοεξόντωσης, ενώ η ανικανότητα να παραιτηθεί κανείς από τη συνήθεια της ανάσας γίνεται συνεργός της εαυτοεξόντωσης – με την προϋπόθεση πάντα ο επιτιθέμενος αεροτρομοκράτης θα καταφέρει να αναγκάσει τα θύματά του να παραμείνουν στο δηλητηριασμένο περιβάλλον αρκετό χρόνο. Ακόμη κι αν η απελπισία συνιστά απόπειρα του ανθρώπου ενάντια στον εαυτό του, όπως το διατύπωσε ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, θα πρέπει να προσθέσουμε ότι είναι η τρομοκρατική επίθεση αερίων που γεννά την απελπισία αυτή, καθώς κανείς είναι ανίκανος να σταματήσει να αναπνέει αναγκάζεται να συμβάλλει στην εαυτοεξόντωσή του». [σ. 20 κ.ε.]

Η καταστροφή μέσω των τοξικών αερίων καθιστούσε αναγκαίο το σχέδιο – design. Κανείς έπρεπε να χειρίζεται καταλλήλως τις κλιματολογικές ατμοσφαιρικές συνθήκες τις οποίες δημιούργησε. Τα τεχνητά νέφη στον πόλεμο απαιτούσαν μια σειρά από ρυθμίσεις και έναν κατάλληλο χωρισμό: ταχύτητα καθίζησης, συνεκτικές ιδιότητες, μάζα, διεύρυνση και κινητικότητα του νέφους αερίων. [σ. 21]

Η εντατικοποίηση της έρευνας για στρατιωτικούς σκοπούς είχε και τις παρασυνέπειές της σε άλλα πεδία του σύγχρονου βίου: «Η ουσιαστικότερη συμβολή της μοντέρνας τεχνολογίας της ατμοτρομοκρατίας ήταν, ότι χάραζε το δρόμο για το design και άλλων αφηρημένων αντικειμένων. Αυτό κατέστησε δυνατό να αποτελέσουν αντικείμενο διασάφησης και συγκεκριμενοποίησης πάμπολλα λανθάνοντα στοιχεία, όπως λ.χ. χάρη η φυσική ποσότητα του αέρα, οι τεχνητές προσμείξεις, αλλά και οι κλιματολογικοί παράγοντες που αφορούν τους χώρους διαμονής ανθρώπων. Πρέπει να τονίσουμε εξάλλου ότι η εντατικοποίηση της διασάφησης αποτελεί κοινό παράγοντα του ανθρωπισμού και της τρομοκρατίας». [σ. 23]

Η τρομοκρατία η οποία διακρινόταν σε τρομοκρατία εναντίον προσώπων και τρομοκρατία εναντίον πραγμάτων, αίρεται στην περίπτωση της αεροτρομοκρατίας, εφόσον το περιβαλλοντικό στοιχείο αφορά και πρόσωπα και πράγματα: και αυτό διότι στοχεύει στα «πράγματα» ενός περιβάλλοντος, χωρίς τα οποία όμως είναι αδύνατη η ύπαρξη των προσώπων ως προσώπων. Στερώντας τον αέρα από κάποιον του στερείς τις προϋποθέσεις της ζωής. Δεν επιτίθεσαι στη ζωή του, αλλά στις προϋποθέσεις της. [Βλ. σ. 23]

Και ένα επιπλέον στοιχείο χαρακτηρίζει την τρομοκρατία: «Η τρομοκρατία παρουσιάζεται βέβαια πάντοτε από τους αυτουργούς της σαν απάντηση σε επίθεση που έχει προηγηθεί από τον αντίπαλο». [σ. 24]

Από το γεγονός τούτο ο Σλότερνταϊκ προχωράει στο συμπέρασμα ότι: η τρομοκρατική πράξη « δε συνιστά ποτέ εναρκτήρια πράξη. Η τρομοκρατική πράξη ουδέποτε είναι acte graduit (21) και δεν είναι ποτέ δυνατό να εντοπισθεί ποτέ η αφετηρία του γίγνεσθαι του τρόμου. Διότι η τρομοκρατική πράξη εμφανίζεται ως απάντηση σε επίθεση που έχει δεχθεί η ίδια». [σ. 25] Με βάση αυτό ταυτίζει ο Σλότερνταϊκ την τρομοκρατία με την αντιτρομοκρατία, ως προς τη δομή τους. [σ. 25]

Χρησιμοποιώντας μια εικόνα από το ποδόσφαιρο υποστηρίζει ότι η μεμονωμένη επίθεση της μιας ή της άλλης πλευράς των αντιμαχόμενων δεν αποτελεί «το εναρκτήριο λάκτισμα της τρομοκρατίας», «αλλά η επιλογή και απόφαση και των δύο πλευρών να δραστηριοποιηθούν στο διευρυμένο πεδίο της αντιπαράθεσης. Μέσα δε από τη διεύρυνση του πεδίου παίρνει σάρκα και οστά το βασικό αξίωμα της πρακτικής του πολέμου: εχθρός είναι το αντικείμενο εκείνο, που αν αφαιρεθεί από το περιβάλλον αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης του συστήματος τρομοκρατίας και δεν είναι παρά η μέγιστη διασάφηση της έννοιας του Άλλου υπό τους όρους της εξαφανισιμότητας του». [σ. 26]

Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τι είναι η τρομοκρατία, ισχυρίζεται ο Σλότερνταϊκ, οφείλουμε να την αντιμετωπίσουμε ως «μορφή εξερεύνησης» και προσθέτει: «…η οποία εξερευνά το αντικείμενο της – το περιβάλλον – με επίκεντρο τους όρους που απαιτούνται για την καταστροφή του. Για το σκοπό αυτό αξιοποιεί το γεγονός, ότι οι απλοί κάτοικοι ενός περιβάλλοντος δεν έχουν παρά σχέση user (24) με αυτό, που σημαίνει ότι φέρονται να το αντιμετωπίζουν ως φυσικό δεδομένο. Να λοιπόν μια περίπτωση όπου οι καταστροφείς είναι αναλυτικότεροι από τους χρήστες. Η αιφνιδιαστική επίθεση αξιοποιεί τη διαφορά ταχύτητας με την οποία ερμηνεύεται αφενός η επίθεση και αφετέρου τα απροστάτευτο αντικείμενο. Ενώ η κατά συρροή τρομοκρατία διαρκείας εγκαθιστά τέτοιο κλίμα φόβου, που η άμυνα να μην μπορεί παρά να περιοριστεί στο να αποκτήσει γνώση των δεδομένων της επίθεσης χωρίς όμως να είναι σε θέση να την αποτρέψει. Έτσι η τρομοκρατία γίνεται διαγωνισμός ταχύτητας για τη διαπίστωση νέων αδυνάμων στιγμών του αντιπάλου και για την ανάπτυξη της απαραίτητης τεχνολογίας ώστε να αξιοποιηθούν οι αδυναμίες αυτές. Κάθε νέο όπλο τρομοκρατίας διασαφεί και λίγο παραπάνω έναν από τους όρους ζωής του αντιπάλου. Κάθε νέος τύπος επίθεσης κάμνει ορατές σαν κακό δώρο τις νέες επιφάνειες σημείων αδυναμίας. Τρομοκράτη μπορούμε να ονομάσουμε τον κάθε έναν που χρησιμοποιεί στην πράξη τις αποσαφηνισμένες γνώσεις του γύρω από τους εγγενείς όρους της ζωής του άλλου…

Μέλλον έχει εκείνο το οποίο υπερβαίνει το ενυπάρχον και μετατρέπει τις ακινδυνότητες (Harmlosigkeiten) σε ζώνες αγώνα (πολέμου)» [σ. 27]

Σύμφωνα με τον Σλότερνταϊκ κάθε μορφή τρομοκρατίας έχει την ίδια δομή με την ατμοτρομοκρατία την οποία περιγράψαμε. Η 22η Απριλίου 1915 μετακινεί τους δείκτες του ιστορικού χρόνου από «την βιταλιστική-ύστερη φάση του νεωτερικού στη φάση του ατμοτρομοκρατικού πραγματισμού». Και εδώ έχουν την αφετηρία τους τα γεγονότα του 20ου και 21ο αιώνα. [σ. 28]

Ο Πέτερ Σλότερνταϊκ σκιαγραφεί στη συνέχεια τη μετάβαση από την πολεμική στην ειρηνική χρήση των δηλητηριωδών αερίων - απολυμάνσεις, απεντομώσεις κλπ.

Κομβική χρονολογία θεωρεί το 1924, όχι διότι ιδρύθηκε η γερμανική εταιρεία Tesch & Stabenhof στο Αμβούργο που παρήγαγε το διαβόητο Zyklon B, που χρησιμοποίησαν οι χιτλερικοί στα κρεματόρια αλλά διότι στις 8 Νοεμβρίου 1924, εγκαινιάστηκε ο πρώτος θάλαμος αερίων για θανατοποινίτες στην Νεβάδα των ΗΠΑ.

Για το γεγονός ο Σλότερνταϊκ σημειώνει: «Η δικαστική εξουσία της Νεβάδα απέκτησε σημαντική θέση στο ιστορικό γύρω από τη διασάφηση των όρων εξάρτησης του ανθρώπου από την ατμόσφαιρα, για το λόγο ότι επέδειξε όχι μόνο προσωπική οξυδέρκεια και ευαισθησία απέναντι στην ποιοτική εκλέπτυνση της σύγχρονης θανάτωσης με χρήση αερίων. Και αυτό διότι στον εν λόγω τομέα, θα πρέπει να χαρακτηρίσουμε ως νεωτερικό εκείνο, το οποίο πληροί τον όρο να συνδυάζει την υψηλή αποδοτικότητα με τον ανθρωπισμό – ο οποίος στη συγκεκριμένη περίπτωση έχει τη μορφή της επίσπευσης του θανάτου μέσω της επίσπευσης της δράσης του δηλητηρίου». [σ. 38]

Για το θάλαμο αερίων ως μέσο θανάτωσης σημειώνει ο Σλότερνταϊκ: «Η ιδέα της εκτέλεσης σε θάλαμο αερίων που αποτελούσε και νομοτεχνικό νεωτερισμό προϋπόθετε τον απόλυτο έλεγχο στο πρόβλημα της διαφοράς του εσωτερικού κλίματος ως προς το εξωτερικό. Το ζητούμενο αυτό οδήγησε στην κατασκευή διαφανών διαχωριστικών τοίχων που αφενός απομόνωσαν το χώρο της εκτέλεσης, ενώ ταυτοχρόνως επέτρεπαν στους παρατηρητές να παρακολουθήσουν την εκτέλεση και να πεισθούν για τον ασφαλή χωρισμό της διαφοράς στον αέρα. Έτσι κατασκευάζεται τρόπον τινά ένα έργο εγκατάστασης (Installation) της οντολογικής διαφοράς. Θανατηφόρο κλίμα στο εσωτερικό, απόλυτα στεγανοποιημένος κι αδιαπέραστος θάλαμος από τη μία. Κλίμα για το ευ ζην στο εξωτερικό του θαλάμου, όπου βρίσκονται οι εκτελεστές κι οι παρατηρητές. Το «Όν» και το «Είναι» τοποθετούνται εκτός, ενώ η «Ύπαρξη» και το «αδύνατον-Είναι» τοποθετούνται εντός. Τη στιγμή αυτή το να είσαι παρατηρητής σημαίνει να γίνεσαι παρατηρητής της αγωνίας θανάτου των άλλων, έχοντας το προνόμιο της θέας της εξόντωσης ενός ζωντανού μέσα από την καταστροφή του περιβάλλοντός του. Σε ορισμένες περιπτώσεις και οι θάλαμοι αερίων των γερμανικών στρατοπέδων συγκέντρωσης ήταν εξοπλισμένοι με παρατηρητήρια, τα οποία επέτρεπαν στους εκτελεστές να ασκούν το προνόμιό τους, αυτό του παρατηρητή». [ σ. 40 κ.ε.]

Ο Σλότερνταϊκ θεωρεί το παράδειγμα της Νεβάδα ως «ορόσημο του έλλογου εξοντωτισμού του 20ου αιώνα. Τη στιγμή που ο Χάιντεγγερ εν έτη 1927 ομιλούσε με θεμελιακή – οντολογική λεπτολογία για το «Είναι-προς-το-Θάνατο» στο Είναι και Χρόνος, η αμερικανική εκτελεστική εξουσία σε συνεργασία με ιατρούς εκτελεστές, έθεταν σε λειτουργία το μηχάνημα που καθιστούσε την Αναπνοή-προς-τον-Θάνατο οντικά ελεγχόμενη πρακτική. Όχι περισσότερο «προτρέχειν» στον ίδιο θάνατο’ πολύ περισσότερο εγκλωβισμός στη θανατηφόρο αεροπαγίδα». [σ. 40 κ.ε.]

Η διανόηση των SS σύμπτυξε τις δύο εκδοχές των θαλάμων αερίων: εκείνης της εκκαθάρισης αποθηκών, σιλό κλπ. από τα παράσιτα και τα έντομα και εκείνη της αμερικανικής εκδοχής. Καταπολέμηση παρασίτων και εκτέλεση ανθρώπων κατέληξαν να συγκροτήσουν την τεχνογνωσία του θανάτου, την οποία ανακάλυψαν τα SS μετά την απόφαση για την οριστική λύση του λεγόμενου εβραϊκού ζητήματος. [σ. 41]

Ο Σλότερνταϊκ για το όλο πρόγραμμα εξόντωσης, βλέπει, μαζί με τους ερευνητές του Ολοκαυτώματος, ένα «μείγμα από αμόκ και ρουτίνα ως το κεντρικό χαρακτηριστικό λειτουργίας του Άουσβιτς». [σ. 43]

Όταν τελείωνε ο πόλεμος οι ιθύνοντες των εταιριών Degesch (Φρανκφούρτης), Tesch & Stabenow ( Αμβούργο) και Heerdt-Lingler (Φρανκφούρτη) έχοντας γνώση για ποιους λόγους προορίζονταν τα προϊόντα τους φρόντισαν να απομακρύνουν ενοχοποιητικά έγγραφα – είδαν «την ανάγκη παραμερισμού εγγράφων συναλλαγής», σύμφωνα με την έκφραση του Σλότερνταϊκ.

2. Αυξανόμενη διασάφηση

Από τις δύο διαδικασίες του πολέμου των αερίων (1915-1918) και του εξοντωτισμού των αερίων (1941-1945) διαφαίνονται σύμφωνα με τον φιλόσοφο από την Καρλσρούη οι ενδείξεις μιας «ιδιαίτερης κλιματολογίας». [σ. 47] Τούτη φέρει ευθύς εξ αρχής τη σφραγίδα της παρέμβασης του σχεδίου – design, το οποίο σχεδιάζει τα λιγότερο ή περισσότερο οριοθετημένα μικροκλίματα του θανάτου. Σχεδιαστική παρέμβαση από ανθρώπους για ανθρώπους. [σ. 47]

«Από τούτο το αρνητικό Air Conditioning δυνάμεθα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα για την εξέλιξη της νεωτερικότητας ως διασάφηση-ατμοσφαιρών». [σ. 47] Η ατμοτρομοκρατία ήταν προωθητικός παράγοντας νεωτερισμών που αφορούσαν τις συνθήκες του ανθρώπινου κατοικείν. Οι παλαιές συνθήκες στον τομέα αυτό φαίνεται ότι αντιστάθηκαν για μακρύ χρονικό διάστημα, αλλά τελικώς υπέκυψαν. [σ. 47] Στις προνεωτερικές συνθήκες το «Είναι στον κόσμο», η εγκοσμιότητα του ανθρώπου αφορούσε ουσιαστικώς ένα «Είναι στον αέρα» η ακριβέστερα συμπληρώνει ο Σλότερνταϊκ “Είναι – στο – αναπνεύσιμο». [σ. 47] Η παρουσία του ανθρώπου στον αέρα θεματοποιούνταν στην ποίηση και τη λογοτεχνία και στις ιατρικές επιστήμες.

Δεν ήταν όμως κάτι που ανήκε στον καθημερινό πολιτισμό, ούτε και για κάτι που θα αναζητούσε κάποιος έναν ορισμό. [σ. 48]

Ο αέρας και η ατμόσφαιρα δεν είχε γίνει αντικείμενο φιλοσοφικού αναλογισμού. Ο αέρας , το κλίμα, η ατμόσφαιρα, ο περίγυρος του αέρα είναι κάτι που ακολουθεί τους τρόπους και τις κλιμακώσεις των «εξοντοτικών-ατμοτρομοκρατικών πρακτικών στον 20 αιώνα». [σ. 49] Και για τον 21ο αιώνα προβλέπει ο Σλότερνταϊκ νέες διασαφήσεις.

Luftbeben – αεροδόνηση: Τι είναι αυτή η αεροδόνηση, αυτός ο σεισμός του αέρα, το εξηγεί ο Σλότερνταϊκ σε αυτό το κεφάλαιο. Με τη διασάφηση των σχέσεων αέρος, κλίμακος και ατμόσφαιρας «αγγίζεται η πρωτογενής προκατάληψη του πρωταρχικού υπαρκτικού μέσου και παραδίδεται στην αφέλεια» [“wird das Ur-Vorteil der Existierenden zugunsten des primaeren Existenzmediums angetastet und der Naivitaet ueberfuehrt”].[ σ. 50]

Στη μέχρι τούδε ιστορία οι άνθρωποι ημπορούσαν να εμφανίζονται κάτω από οποιαδήποτε λωρίδα του ουρανού στον ελεύθερο χώρο ή στον σκεπασμένο χώρο, βασιζόμενοι σε μια υπόθεση αναπνευσιμότητας , η οποία ήταν αναμφισβήτητη. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι άνθρωποι έκαμναν χρήση ενός προνομίου αφέλειας, το οποίο με την τομή του 20ου αιώνα χάθηκε για το μέλλον και για κάθε εποχή. Όποιος ζει μετά από τούτη την τομή και κινείται σε μια πολιτιστική ζώνη, η οποία είναι συγχρονισμένη με την νεωτερικότητα, είναι καταδικασμένος στην «τυπική μέριμνα για το κλίμα» (“foermlichen Klimasorge”) και στο design της ατμόσφαιρας, είτε σε αποσπασματικές, είτε σε εργαστηριακές μορφές. [σ. 50]

Αλλά πριν το νέο καθήκον μέριμνας απέναντι στο ατμοσφαιρικό και το κλιματικό μπορέσει να σταθεροποιηθεί στη συνείδηση των οψιγεννημένων έπρεπε να «περπατηθούν» μερικά ακόμη βήματα της διασάφησης της ατμοτρομοκρατίας. Στο σημείο αυτό ο Σλότερνταϊκ ασχολείται με την πολεμική αεροπορία, στα γερμανικά Luftwaffe= αερόπλο. [σ. 50]

Τα στρατιωτικά αεροπλάνα λειτουργούν όπως αργότερα και τα πυραυλικά συστήματα κατά πρώτο λόγο ως όπλα-πρόσβασης [Access-Waffen], αναιρούν την ανοσοποιητική επίδραση της χωρικής απόστασης ανάμεσα σε στρατιωτικές ομάδες’ εξαναγκάζουν σε πρόσβαση σε αντικείμενα, τα οποία δε μπορούν να προσεγγισθούν στο έδαφος ή προσεγγίζονται με κόστος τα πολλά θύματα. Προσδίδουν στο ζήτημα της γειτνίασης των αντιμαχόμενων δευτερεύοντα χαρακτήρα. [σ. 51] Ενώ χωρίς την «έκρηξη της διευρυμένης εμβέλειας μέσω της αεροπορίας θα παρέμενε η παγκοσμιοποίηση («πλανητοποίηση») του πολέμου μέσω τηλεκαταστροφικών συστημάτων ανεξήγητη. Εξαιτίας της χρήσης τους θα πρέπει να υπολογίζονται μεγάλα τμήματα του ειδικού εξωντοτισμού στον 20. αιώνα σε μια μαύρη μετεωρολογία. Σε αυτή τη θεωρία ειδικών καταιγισμών που γίνονται από ανθρώπους ομιλούμε για την Erschliessung –διεύρυνση του αεροχώρου (χώρου του αέρα) μέσω των μηχανών πτήσεως και το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται για καθήκοντα ατμοτρομακτικά και παρα-πυροβολικά». [σ. 51]

Και ενώ η τρομοκρατία των αερίων αφορούσε μορφές πολέμου στο έδαφος, οι θερμοτρομοκρατικές και ακτινοτρομοκρατικές επιθέσεις στους βιόκοσμους του εχθρού για τακτικούς και τεχνικούς λόγους γίνονται από αέρος. [σ. 51]

[Στο είδος αυτής της τρομοκρατίας αναφέρει ο Σλότερνταϊκ τις αεροπορικές επιθέσεις των Γερμανών στην Γκουέρνικα στις 26 Απριλίου 1937 και στο Κόβεντρυ το βράδυ της 14ης προς 15η Νοεμβρίου 1940. Και προ παντός τη συσχετίζει με την καταστροφή της Δρέσδης στις 13 και 14 Φεβρουαρίου 1945 και τη ρίψη των βομβών στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι στις 6 και 9 Αυγούστου 1945. [σ. 52]]

Ο Σλότερνταϊκ παραθέτει τις πρακτικές της αεροπορίας, είτε να καταστρέφει με ακρίβεια εγκαταστάσεις στο έδαφος, ή να βομβαρδίζει σαν να υφαίνει χαλί πάνω από ολόκληρες περιοχές. [σ. 52] και παρά την προσπάθεια που γίνεται για να παρουσιαστεί η αεροπορία ως «νέο-αριστοκρατικό όπλο» [σ. 52], οι λειτουργίες της είναι σύμφωνα με την πρακτική τους τάση το «προτιμούμενο εκτελεστικό όργανο της ατμοτρομοκρατίας». [σ. 53] Το γεγονός ότι μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο η αεροπορία έχει μετατραπεί σε κυρίαρχο όπλο, επιβεβαιώνει ουσιαστικά «την κανονικοποίηση της κρατικοτρομοκρατικής έξης και την οικολογικοποίηση της διεξαγωγής του πολέμου». [σ. 53 – Ο Σλοτερντάικ αναφέρει τις ναπάλμ στο Βιετνάμ].

Οι επιθέσεις της αεροπορίας έχουν το χαρακτήρα της «απόπειρας», έχουν το χαρακτήρα της ενέδρας (Ueberfall). [σ. 53]

Προϋποθέτουν ακόμη και εκεί όπου στοχεύουν με ακρίβεια «σε εγκαταστάσεις και την καταστροφή των εχθρικών-βιοκόσμων και το θάνατο αμάχων». [σ. 53] Σε επιθέσεις «τάπητα» είναι οι πολίτες, οι άμαχοι η πρόθεση της επίθεσης. [σ. 53]

Στη συνέχεια αναφέρεται ο Σλότερνταϊκ στην επίθεση της Δρέσδης, την οποία σας περιέγραψα την προηγούμενη φορά, αναφορικά με την παγίδα. [Ήταν μια νυκτηγορία κατά τη διάρκεια της οποίας ανέπτυξα ένα είδος φαινομενολογίας της παγίδας, Τ.Ο]

Στη Δρέσδη με τους 1000 βαθμούς Κελσίου στο κέντρο της πόλης είχαμε το σχέδιο ενός μεγάλου κτυπήματος «στις θερμικές οριακές συνθήκες της ζωής. Συντελέστηκε η πιο διασαφησμένη άρνηση των πιο ενυπαρχουσών από όλες τις προσδοκίες: ότι το «Εν τω κόσμω Είναι» του ανθρώπου δεν μπορεί υπό καμία προϋπόθεση να σημαίνει το «Είναι στο πυρ». [σ. 56]

Αλλά η διασάφηση της ατμόσφαιρας μέσω της τρομοκρατίας δεν σταμάτησε στη μεταμόρφωση των βιοκόσμων σε θαλάμους αερίων και πυρός. [σ. 56] Το αμέσως επόμενο πεδίο ήταν η πυρηνική φυσική: « Για τη συνάφειά μας έχει σημασία , ότι η πυρηνοφυσική διασάφηση της ραδιενεργού ύλης και η δημοφιλής καταδήλωση με τα ατομικά μανιτάρια πάνω από έρημες εγκαταστάσεις δοκιμών και κατοικημένες πόλεις αιτιολογεί ταυτοχρόνως μια νέα κλίμακα βάθους στη διασάφηση του ανθρωπίνως σχετικού ατμοσφαιρικού». [σ. 57] Με αυτό προέκυψε «ένας «επαναστατικός» νεο-προσανατολισμός της συνείδησης- «περιβάλλοντος» στην κατεύθυνση του αόρατου περίγυρου των κυμάτων και των ακτίνων». [σ. 57]

Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι δεν καταγράφουν απλώς την υπέρβαση του αριθμού των θανόντων ταυτοχρόνως, σε σχέση με την Δρέσδη, αλλά ο βομβαρδισμός τους θα πρέπει να θεωρηθεί το αποκορύφωμα τις μέχρι τώρα ατμοτρομοκρατικής διαδικασίας διασάφησης. [σ. 57] Οι πυρηνικές εκρήξεις στις 6 και 9 Αυγούστου προώθησαν την «ποσοτική κλιμάκωση» γιατί τούτες άνοιξαν το δρόμο από την θερμοτρομοκρατική διάσταση προς την ακτινοτρομοκρατική. [σ. 57]

Τα θύματα της πυρηνικής έκρηξης, εκείνη τη στιγμή, αλλά και μετά από χρόνια εξ αιτίας αυτών των ακτίνων, κάμνουν γνωστή τη γνώση, ότι «η ανθρώπινη ύπαρξη διαρκώς είναι εγκατεστημένη σε μια περίπλοκη ατμόσφαιρα από κύματα και ακτίνες». [σ. 58]

Στην επίθεση με πυρηνικά ημπορεί κανείς να διαβάσει την αύξηση της τρομοκρατικής δράσης: « η πυρηνική απόπειρα στον βιόκοσμο του εχθρού συμπεριλαμβάνει από εδώ και στο εξής και την τρομοκρατική εκμετάλλευση της απόκρυψης… Ο εχθρός αντιλαμβάνεται μετά την «ακτίνωσή» του, ότι δεν υπάρχει μόνο σε μια ατμόσφαιρα αέρα, αλλά και σε μια εξίσου μη-προσλήψιμη ατμόσφαιρα κυμάτων και ακτίνων. Ο πυρηνικός εξτρεμισμός είναι όπως και ο χημικός ένας διασαφησισμός (αποσαφηνισμός». [σ. 59]

Ο φυσικός προχωρώντας στο «ραδιενεργό επίπεδο επηρεασμού του περιβάλλοντος έχει καταστήσει σαφές, ότι κάτι ημπορεί να ευρίσκεται στον αέρα για το οποίο οι «ελαφρώς» αναπνέοντες, αφελή συναισθηματικά παιδιά του κόσμου της προ-πυρηνικής εποχής, τα παλαιο-ανθρώπινα «θρέμματα του αέρα», δε μπορούν να αντιληφθούν τίποτε. Από τούτη την τομή είναι ο καταναγκασμός, να αντιλαμβάνονται το μη-αντιληπτό, όπως ένας νόμος, ο οποίος επικρέμεται πάνω τους ως μια απειλή». [σ. 59]

Σε μια παρόμοια απόκρυψη δρουν οι βιοτρομοκράτες. Βιοτρομοκρατία είναι η τρομοκρατία που πλήττει τον εχθρό με παραγόμενες ασθένειες. [σ. 59]

Στη συνάφεια αυτή ο Σλότερνταϊκ ερμηνεύει την χαϊντεγγεριανή έννοια της «ανεστιότητας» (Heimatlosigkeit) ως εκδίωξη του ανθρώπου από το φυσικό κάλυμμα (σκέπαστρο) και τη μετακόμισή του σε κλιματιζόμενους χώρους, σε μια ακόμη πιο ριζοσπαστική ανάγνωση συμβολίζει ο λόγος περί ανεστιότητας την εποχική έξοδο από όλους τους δυνατούς θύλακες (Nischen) της ασφάλειας (Geborgenheit) στην απόκρυψη.[σ. 60]

Σύμφωνα με την ψυχανάλυση δεν είναι χρήσιμο ούτε το ασυνείδητο ως εστία (Heimat), ενώ σύμφωνα με την σύγχρονη Τέχνη δεν είναι χρήσιμη ούτε και η «παράδοση» και σύμφωνα με τη σύγχρονη βιολογία ούτε και η «ζωή». [σ. 60]

Στο φάσμα των ανατροπών προς την απάτριδη ύπαρξη ανήκει, μετά τη Χιροσίμα, η εξαναγκασμένη αποκάλυψη των ραδιοφυσικών και ηλεκτρομαγνητικών διαστάσεων της ατμόσφαιρας και του περάσματος από εδώ των μετεχόντων του πολιτισμού σε μορφές παραμονής οι οποίες φυλάσσονται ακτινοτεχνικά. [σ. 61]

Ο Σλότερνταϊκ δε θεωρεί ότι οι «ατμοτρομοκρατικές και θερμοτρομοκρατικές κορυφώσεις του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου» [62 κ.ε.] σταμάτησαν μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Αντίθετα βλέπει ένα νέο ξεκίνημα σε συνάφεια με τις μέχρι τούδε μη αναπτυγμένες «κλιματικές, ραδιοφυσικές και νευροφυσιολογικές διαστάσεις» με την πολιτική της μοναδικής πλέον υπερδύναμης. [βλ. σ.63]

Από τα μέσα του 1990 επιχειρείται από αμερικανικής πλευράς ένα άλμα στον τομέα αυτό. Στις 17 Ιουνίου 1996 δόθηκε στη δημοσιότητα ένα κείμενο του Department of Defense με το οποίο εξηγούσαν επτά αξιωματούχοι ενός τμήματος ερευνών του Πενταγώνου τα σχέδια διεξαγωγής ενός πολέμου ιονόσφαιρας. [σ. 63 κ.ε.] Ο τίτλος του κειμένου ήταν: «Weather as a Force Multiplier: Owing the Weather in 2025». Στο κείμενο αναλύονται οι όροι με τους οποίους οι ΗΠΑ μπορούν να γίνουν αυτή την περίοδο κυρίαρχη δύναμη στον αέρα και στο σύμπαν. [σ. 64] Ο κεντρικός προβληματισμός του κειμένου είναι πως θα μπορεί κανείς με το όπλο της ιονόσφαιρας – μετατροπή κατά βούληση των συνθηκών καιρού - να ελέγχει το πεδίο μάχης (“battle-field dominance”): με τη διατήρηση ή την σύγχυση της ορατότητας στον αέρα, ανύψωση και πτώση του ηθικού των στρατιωτών, ενδυνάμωση της κακοκαιρίας και ρύθμιση της κακοκαιρίας, απάλειψη των βροχοπτώσεων στη γεωγραφική περιοχή του αντιπάλου και δημιουργία τεχνητής ξηρασίας, σύλληψη και παρεμπόδιση της εχθρικής επικοινωνίας και υπόσκαψη ανάλογων κινήσεων του αντιπάλου. [σ. 64]

Με αυτή τη διασάφηση για τις νέες δυνατότητες στρατιωτικής παρέμβασης λαμβάνεται σήμερα υπόψη και η μελλοντική κατάσταση ενός «σχεδίου του πεδίου μάχης» (“battlefield shaping”) και ο τρόπος «αντίληψης του πεδίου μάχης» (“battlefield awareness”) [σ. 64]

Για τη δημιουργία ενός «όπλου καιρού» εργάζονται στις ΗΠΑ από το 1993, πρόκειται για το High-frequency Active Auroral Research Programm, HAARP, όπου γίνεται η προσπάθεια να κατασκευασθεί από τις υψηλές συχνότητες ένα «υπερόπλο». [σ. 66]

Η ιδέα προέρχεται από τον Σέρβο εφευρέτη Νίκο Τέσλα (1856-1943), ο οποίος κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, είχε ενημερώσει την αμερικανική κυβέρνηση για τις στρατιωτικές δυνατότητες ενός ενεργειακού τηλε-όπλου. [σ. 67] Το πρόγραμμα συνοδεύεται με αρκετούς αστικούς μύθους και διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο: στην Ελλάδα και στο εξωτερικό το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις λεγόμενες «χημικές ουρές» των αεροπλάνων. [σ. 67 κ.ε.]

Ο Σλότερνταϊκ από την πλευρά του αναφέρει για το «υπερόπλο καιρού»: «κανείς μπορεί να θεωρεί αυτές τις προοπτικές σουρεαλιστικές, αλλά δεν είναι πιο σουρεαλιστικές, από την ανακοίνωση του όπλου αερίων το 1915 ή της ατομικής βόμβας το 1945». [σ. 68 κ.ε.] Στο δυτικό κόσμο θεωρούσαν το ενδεχόμενο της κατασκευής της ατομικής βόμβας «αποκρυφισμό» και αρνιόταν την οποιαδήποτε σχέση της με την πραγματικότητα του καιρού τους. Αργότερα ακολούθησαν οι διαμαρτυρίες ενάντια στα πυρηνικά. Το συμπέρασμα του Σλότερνταϊκ είναι «αυστηρό»: «Η δημόσια υστερία είναι η δημοκρατική απάντηση στο αποσαφηνισμένο (διασαφηνισμένο) μετά από το γεγονός ότι δεν μπορούμε πλέον να το αρνηθούμε». [σ. 69]

Η παραμονή στην «απόκρυψη» (Latenz) δημιουργεί συνεχώς ανησυχία, ενώ δημιουργούνται δύο κατηγορίες «κοιμισμένων» μεταξύ του πληθυσμού: «κοιμισμένοι» οι οποίοι ζητούν τη ζεστασιά της κάλυψης στη Μη-γνώση και «κοιμισμένοι» οι οποίοι γνωρίζουν τι συμβαίνει στον πρώτη γραμμή και περιμένουν τη διαταγή επίθεσης. [σ. 69] Οι συνειδήσεις χωρίζονται τόσο μεταξύ τους στην αστική κοινωνία, που de facto δε ζουν στον ίδιο κόσμο και μόνο όσον αφορά το πολιτικό στοιχείο ζουν σε μια κοινή κοινωνία. Από τη μια οι πράκτορες μιας δομικής τρομοκρατίας εναντίον της φύσεως και κάθε τι συναφούς και από την άλλη εκείνοι οι οποίο αποσύρονται εκτός του κόσμου των γεγονότων και διατηρούν το πλεονέκτημα να κρατιούνται από εικόνες του κόσμου και συμβολικές συνθήκες ανοσίας. Τους τελευταίους θεωρεί ο Σλότερνταϊκ ένα είδος γηγενών, τοπικιστών και εθελοντών επικούρων της ακαιρότητάς τους. [σ. 69 κ.ε.]

Air/Conditioning

Στο τρίτο κεφάλαιο ο Σλότερνταϊκ εκκινεί με μια παρέκβαση στην τέχνη και τον πολιτισμό, με μια σύντομη αναφορά στον σουρεαλισμό: «Ο σουρεαλισμός ακολουθεί την κατηγορική προσταγή της κατάληψης των συμβολικών διαστάσεων στη μάχη του εκσυγχρονισμού». [σ.71] Αυτό τον οδηγεί περιστασιακά να χρησιμοποιεί τη λέξη φετίχ της εποχής, τη λέξη «επανάσταση». Και όπως στην κοινωνία, όπου στην πραγματικότητα η λέξη επιβοήθησε στην κατάληψη από τα μεσαία στρώματα νέων κοινωνικών θέσεων, έτσι και στο πολιτιστικό πεδίο είναι εμφανές ότι πρόκειται για μια «νέα αναδιανομή της συμβολικής ηγεμονίας – κάτι που απαιτούσε ένα σχετικό άνοιγμα των καλλιτεχνικών διαδικασιών και είχε ως προϋπόθεση μια φάση των βαρβαρισμών και της εικονοκλασίας». [σ. 71 κ.ε.]

Ο Σλότερνταϊκ χρησιμοποιεί ένα συμβάν από την ιστορία του σουρεαλισμού για να καταδείξει τη σχέση ανάμεσα στα «πολιτιστικο «επαναστατικά» χτυπήματα» και την ατμοτρομοκρατία. [σ. 72]

Στη 1 Ιουλίου 1936 ο Νταλί, ως «αυτοαναγορευμένος πρέσβης» από το «βασίλειο του υπερρεαλισμού», έκανε μια performance στις New Burlington Galleries του Λονδίνου στο πλαίσιο της International Surrealistic Exhibition. [σ. 72] Ο Νταλί αποφάσισε κατά την ομιλία του προς το κοινό να εμφανιστεί φορώντας ένα σκάφανδρο. Αλλά τα πράγματα δεν πήγαν καλά και ο Νταλί κινδύνευσε να πάθει ασφυξία μέσα στη στολή του δύτη. [σ. 73 κ.ε.]

Σύμφωνα με τον Σλότερνταϊκ το συμβάν έχει για δύο λόγους σημασία: «Ο σουρεαλισμός είναι ένα καιροσκοπισμός (dilettantismus), ο οποίος δε χρησιμοποιεί τα τεχνικά αντικείμενα για τους δικούς τους σκοπούς, αλλά τα χρησιμοποιεί ως συμβολικό ύφασμα τοίχου (draperie) ‘ επίσης δεν είναι λιγότερο και ένα μέρος της κίνησης αποσαφήνισης της νεωτερικότητας, διότι παρουσιάζεται με σαφήνεια ως μια διαδικασία που διασπά την απόκρυψη και διαλύει τη συνάφεια». [σ. 74] «Μια σημαντική πλευρά της διάλυσης της συνάφειας στο πολιτιστικό πεδίο σχηματίζει η προσπάθεια να καταστρέψει την συναίνεση μεταξύ της παραγωγικής και προσλαμβάνουσας πλευράς στην παραγωγή τέχνης, για να απελευθερώσει τη ριζοσπαστική ίδια αξία (Gleichwertigkeit) των γεγονότων – κατάδειξης και να αποσαφηνίσει την απολυτότητα της παραγωγής όπως και την ίδια την αξία της πρόσληψης». [σ. 74]

«Αυτές οι παρεμβάσεις», λέει ο Σλότερνταϊκ, « έχουν αγωνιστική αξία ως αντιεπαρχιώτικες και αντι-πολιτιστικοναρκισσιστικές διαφωτίσεις». [74] Και δε θεωρεί τυχαίο το γεγονός ότι οι σουρεαλιστές στην πρώτη φάση του κινήματος τους προσπαθούν να αιφνιδιάσουν με την τέχνη του σαστίσματος, ως μια μορφή δράσης sui generis, επειδή αυτή επιβοηθούσε τους νεωτεριστές, να διακρίνουν την ομάδα των «απέξω» από την ομάδα των «απομέσα» και από την άλλη γιατί η διαμαρτυρία μπορούσε να αξιολογηθεί στη δημοσιότητα ως επιτυχία όσον αφορά την προσπάθεια διάλυσης του παραδοσιακού συστήματος. [σ. 74]

«Όποιος σκανδαλίζει τον αστό, παίρνει θέση υπέρ της προοδευτικής εικονοκλασίας», συμπληρώνει ο Σλότερνταϊκ. «Χρησιμοποιεί την τρομοκρατία ενάντια σε σύμβολα, για να δυναμιτίσει μυστικοποιημένες θέσεις απόκρυψης και να καταλήξει να επιβληθεί με τεχνικές διασάφησης».[σ. 75] Αυτή η συμβολική επιθετικότητα στηρίζεται σε ένα νομιμοποιούμενο δεδομένο, ότι όλοι οι πολιτισμοί έχουν και κάποιους σκελετούς στην ντουλάπα, οπότε η επιθετική παρέμβαση επιδιώκει να ανατινάξει τις συνάφειες μεταξύ «εξοπλισμού» και οικοδόμησης. [σ.75] 

Αλλά οι πρώιμες πρωτοπορίες έκαμαν ένα λάθος, ότι ο αστικός κόσμος μάθαινε πιο γρήγορα από ό,τι οι ίδιοι «άνδρες του αισθητικού τρόμου» μπορούσαν να προβλέψουν. [σ. 75] Η διαμάχη μεταξύ των προβοκατόρων και τον προκληθέντων κατέληξε εις βάρος των πρώτων εφόσον ο χαλαρός αστικός κόσμος του μαζικού πολιτισμού κατόρθωσε να αναλάβει τα ηνία στη διασάφηση της τέχνης, του πολιτισμού και της σημασίας μέσω του μάρκετινγκ, του σχεδίου (design) και της αυθύπνωσης, ενώ οι καλλιτέχνες μόνο τυπικά συνέχιζαν να τρομάζουν (τρομοκρατούν), χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι η εποχή τούτου του μέσου είχε παρέλθει.

Ο Σλότερνταϊκ προσπαθεί να αναλύσει τούτη τη συνάφεια σε σχέση με την “πληροφοριακή performance” του Νταλί στο Λονδίνο. Η performance αποδεικνύει από τη μια ότι η καταστροφή της συναίνεσης μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού δεν μπορεί να πετύχει, ενόσω το τελευταίο κατανοεί τους νέους κανόνες, σύμφωνα με τους οποίους η διεύρυνση του έργου στο περιβάλλον του ιδίου του έργου θα πρέπει να προσληφθεί ως μορφή έργου. [σ. 76]

Το θερμό χειροκρότημα του κοινού προς τον Νταλί, δηλώνει τον συνεπή τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε το πληροφορημένο κοινό τη νέα σύμβαση της πρόσληψης του έργου τέχνης. [σ. 76] Από την άλλη δείχνει η σκηνή τον καλλιτέχνη ως αναιρετή της απόκρυψης, ο οποίος μεταδίδει στον ιερόσυλο λαό ένα μήνυμα από το βασίλειο της Αλλότητας. [σ.76]

Η διάλεξη το Νταλί είχε ως θέμα τις «Αυθεντικές παρανοϊκές φαντασίες» και αφορούσε συμβουλές για την «κατάκτηση του ανορθολογικού». [σ. 76] Με την εμφάνιση ενδεδυμένος το σκάφανδρο δήλωνε τη θέση του υπέρ «ενός φωτογραφικού ρεαλισμού σε σχέση με τις ανορθολογικές εσωτερικές εικόνες: με παλαιομαστορική ακρίβεια θα πρέπει να γίνει αντικειμενικό, ότι παρουσιάζεται σε όνειρα και ντελίρια». [σ. 76] Την εποχή αυτή ο Νταλί κατανοούσε την εργασία του ως παράλληλη δράση προς την ανακάλυψη του ασυνειδήτου από την ψυχανάλυση. [σ. 76 κ.ε.]

Σε αυτή την προοπτική μπαίνει ο σουρεαλισμός στη σειρά των ενεργειών της επιχειρησιακής «επανάστασης», που μεταφέρει η διαρκής προώθηση του εκσυγχρονισμού. [σ. 77] Το ατύχημα του Νταλί είναι προφητικό. Όχι μόνο για το γεγονός ότι το κοινό χειροκροτεί κάτι το οποίο δεν έχει καταλάβει, αλλά ο καλλιτέχνης κατά την εμφάνισή του ως πρέσβης του βάθους είναι υποχρεωμένος να τροφοδοτείται με αέρα μέσω ενός σωληναρίου, γεγονός το οποίο τον φέρνει στη συνάφεια της συνείδησης της ατμόσφαιρας, η οποία, σύμφωνα με την προσπάθεια του Σλότερνταϊκ, αυτό που προσπαθεί να δείξει στο βιβλίο, είναι ότι η ατμόσφαιρα βρίσκεται στο κέντρο της αυτοδιασάφησης του πολιτισμού. [σ.77 κ.ε.]

Η πράξη του σουρεαλιστή δείχνει ότι «η συνειδητή ύπαρξη σε αυτή την εποχή μπορεί να βιωθεί μόνο ως διασαφηνισμένη βύθιση στη συνάφεια. Όποιος τολμάει σε μια κοινωνία με πολλούς περιγύρους να προχωρήσει πέρα από το δικό του χώρο, θα πρέπει να είναι βέβαιος για το δικό του «σκάφανδρο», που σημαίνει θα πρέπει να είναι βέβαιος για το φυσικό και πνευματικό ανοσοποιητικό του σύστημα ». [σ. 78]

Στην περίπτωση του Νταλί δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν το ατύχημα και το ρίσκο μόνο ως απόρροια μιας τυχαίας περίπτωσης, αλλά παραθέτει και τα συστημικά ρίσκα της διασάφησης της ατμόσφαιρας και του τεχνικού εξαναγκασμού στην πρόσβαση σε άλλα στοιχεία – όπως ακριβώς το ρίσκο της δηλητηρίασης των ίδιων στρατευμάτων της μιας πλευράς στον πόλεμο αερίων είναι αδιαχώριστο στις δράσεις της στρατιωτικής ατμοτρομοκρατίας. [σ. 78]

Το ατύχημα δημιούργησε φόβο και πανικό και ενέπνευσε τον καλλιτέχνη. Για να μιλήσουμε σε γενικές γραμμές, σημειώνει ο Σλότερνταϊκ: «Το αντιφοβικό πείραμα του εκσυγχρονισμού δεν μπορεί ποτέ να απελευθερωθεί πραγματικά από τη συνάφεια του φόβου του... Η νεωτερικότητα ως διασάφηση της συνάφειας παραμένει εγκλωβισμένη στον κύκλο μιας υπέρβασης του φόβου μέσω της τεχνικής, η οποία δημιουργεί φόβο. Ο πρωταρχικός καθώς και ο δευτερεύον φόβος δίνουν τη συνεχιζόμενη ώθηση για τη προχώρημα της διαδικασίας (προτσές)’ η βιάση της δικαιολογεί σε κάθε κλίμακα του εκσυγχρονισμού τη χρήση από βία η οποία διασπά την απόκρυψη και ελέγχει τη συνάφεια – ή σύμφωνα με τις κυρίαρχους γλωσσικούς κανόνες: απαιτεί έρευνα βάσης και καινοτομία σε διάρκεια». [σ. 79]

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον πολιτισμό και την τέχνη: «η αισθητική νεωτερικότητα είναι μια διαδικασία της χρήσης βίας, ούτε εναντίον ανθρώπων, ούτε εναντίον πραγμάτων, αλλά εναντίον σε αδιασάφητες πολιτιστικές σχέσεις. Οργανώνει ένα κύμα από κτυπήματα κατά των ολιστικών συνηθειών του τύπου πίστη, αγάπη, εντιμότητα και εναντίον ψευδο-αποδεδειγμένων κατηγοριών όπως μορφή, περιεχόμενο, εικόνα, έργο και τέχνη». [σ. 79]

Ο επιθετικός μοντερνισμός διακόπτει κάθε σχέση με τους κλασσικούς, «από την οξυμένη θέλησή του για διασάφηση κηρύσσει ο σουρεαλισμός τον πόλεμο στη μετριότητα: αναγνωρίζει σε αυτήν την κρυψώνα για τις αντιμοντέρνες νωθρότητες… Επειδή σε αυτόν τον πόλεμο νοοτροπίας ισχύει η κανονικότητα ως έγκλημα, μπορεί η τέχνη ως μέσο της καταπολέμησης του εγκλήματος να επικαλεστεί ασυνήθιστες εντολές παρέμβασης».

Όταν ο Isaac Babel ανακοίνωσε: «Η κοινοτοπία είναι η αντεπανάσταση» έθιξε άμεσα το ζήτημα της «επανάστασης»: Η χρήση του τρόμου ως βία εναντίον της κανονικότητας διασπά την αισθητική και κοινωνική απόκρυψη και ανασύρει νόμους στην επιφάνεια, σύμφωνα με την οποία κατασκευάζονται κοινωνίες και έργα τέχνης. Η διαρκής «επανάσταση» θέλει το διαρκή τρόμο. Προϋποθέτει μια κοινωνία, η οποία αιτιολογεί την παρουσία της συνεχώς εκ νέου ως μια τρομοκρατούμενη και αναθεωρήσιμη. Η νέα τέχνη είναι απορροφημένη ολοκληρωτικά από τη διέγερση του νεότατου, διότι εμφανίζεται ως τρομομιμητική και ανάλογη προς τον πόλεμο – χωρίς να μπορεί να εξηγήσει εάν κηρύσσει τον πόλεμο στον πόλεμο των κοινωνιών ή κηρύσσει πόλεμο για τον εαυτό της. Ο καλλιτέχνης στέκεται συνεχώς προ της απόφασης, εάν θα προχωρήσει προς τα μπροστά ως σωτήρας των διαφορών ή ως πολέμαρχος της καινοτομίας εναντίον της δημοσιότητας». [σ.80]

Όπως κάθε τρομοκρατία επιτίθεται και η αισθητική τρομοκρατία ενάντια στην ασημείωτη συνάφεια βάθους, ενώπιον της οποίας αρθρώνονται τα έργα τέχνης, και τη φέρνει προς θέαση στο προσκήνιο ως φαινόμενο με δική του αυτοτελή αξία. [σ. 80]

Το συμβάν με τον Νταλί και την performance του φέρνει από άλλη πλευρά την αλλαγή στον 20ο αιώνα στο προσκήνιο. Ο άνθρωπος προβάλλει ως αυτό που είναι ένα «θρέμμα του αέρα»: «Κανείς αρχίζει να κατανοεί ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο, ότι τρώει, αλλά και εκείνο που αναπνέει και στο οποίο βυθίζεται». [σ. 85]

Σύμφωνα με τον Σλότερνταϊκ το θέμα των επιστημών του πολιτισμού στον προηγούμενο αιώνα είναι: Making the air conditions explicit. Οι επιστήμες αυτές κάμνουν «πνευματολογία».

Στο σημείο αυτό ο καθηγητής της φιλοσοφίας κάμνει ένα άλμα προς την μετεωρολογία: από τα ελληνικά μετέωρος. Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι κατά κάποιο τρόπο κοινωνίες οι οποίες συζητούν για τον καιρό: «Οι σύγχρονες αναφορές για τον καιρό διαμορφώνουν εθνικούς πληθυσμούς σε θεατές ενός κλιματικού θεάτρου, ενόσω οδηγεί τους προσλαμβάνοντες να συγκρίνουν την αναφορά του καιρού με την ίδια γνώμη τους και να σχηματίσουν μια δική τους γνώμη για τη ρέουσα διαδικασία». [σ. 87]

Η σχέση με το κλίμα είχε ανθρωπολογική διάσταση. Ο Σλότερνταϊκ σημειώνει το γεγονός ότι το κλίμα, όπως και η γέννηση και ο θάνατος, για τους παλαιότερους προέρχονταν από το Θεό. Αλλά στην εποχή μας υπάρχει μια ιδιαίτερη σχέση με το κλίμα και το φαινόμενο του θερμοκηπίου: διαρκείς ρύποι οι οποίο εντείνουν το φαινόμενο. Αυτό ξεκίνησε από διάφορες χρήσεις στο στενότερο πολιτιστικό περιβάλλον: ψυγεία, υπόγεια με ψύξη, χρήση των ορυκτών καυσίμων κλπ.

Υπάρχουν σήμερα δύο ειδών φαινόμενα του θερμοκηπίου, το φυσικό και εκείνο το οποίο οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα και στον ανθρώπινο πολιτισμό. [σ.90,91κ.ε.]

«Η ζωή είναι ένα παραποτέλεσμα της κλιματικής καλομάθησης» [σ. 91]

Πριν όμως από τα μακροαποτελέσματα της παρουσίας του κλίματος, είχαμε τις μικρές αλλαγές : ψυγεία, αποθήκες ψυγείων, κλιματισμός και θέρμανση. Οι αλλαγές που γίνονται σε αυτούς τους τομείς είναι απαραίτητες για τη σύγχρονη ζωή: κεντρική θέρμανση σε κατοικίες και μεγάλα συγκροτήματα, τεχνητή ρύθμιση της θερμοκρασίας και της υγρασίας σε χώρους διαμονής και αποθήκες, σταθερά και μετακινούμενα ψυγεία, πολιτική υγιεινής του αέρα στους χώρους εργασίας και φυσικά ο ψεκασμός με άρωμα των χώρων. Όλα αυτά καταγράφουν τη μετάβαση στο «επιθετικό Air Design». [σ. 93]

“Air Design είναι μια τεχνητή λέξη σε μια φαινομενολογική διαπίστωση, ότι το ανθρώπινο –είναι- στον- κόσμο πάντοτε και χωρίς καμία εξαίρεση παραθέτει ένα είναι-στον-αέρα». [σ. 94] Το Air Design όμως ξεφεύγει από τη στενότητα της αμυντικής στάσης για την καθαρότητα του αέρα και δίνει στον «θεματοποιημένο αέρα ένα θετικό προγραμματισμό – κατά κάποιοι τρόπο εξυπηρετεί τη συνέχιση της ιδιωτικής χρήσης του αρώματος με άλλα μέσα». [σ.94]

Το Air Design εμφανίζεται σε χώρους, όπως τα πολυκαταστήματα, οι κλινικές κλπ. Με τον τρόπο αυτό επεκτείνεται ο αέρας του design και στο χώρο της εσωτερικής αρχιτεκτονικής μέσω των αρωμάτων και των αερίων.

Στο πλαίσιο της «κοινωνίας των εμβιώσεων» εμφανίζεται ως μια δευτερεύουσα τάση της «οσμο-ηδονιστικής κοινωνίας», ως συμπλήρωμα της καταναλωτικής κοινωνίας, και συμβάλλει στη διαμόρφωση από αγορές εμβιώσεων και «χώρους» στους οποίους δημιουργείται ατμόσφαιρα από ερεθίσματα, σημεία και ευκαιρίες συνάντησης. [.σ. 96]

Δεν πρέπει να λησμονήσουμε λέει ο Σλότερνταϊκ ότι η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία ανακαλύφθηκε στο θερμοκήπιο – σε εκείνες τις στοές που καλυπτόταν με γυαλί στον πρώιμο 19ο αιώνα και όπου δημιουργήθηκε η πρώτη γενιά των καταναλωτών από πελάτες εμβιώσεων της μεθυστικής ατμόσφαιρας ενός κλειστού εσωκόσμου-εμπορευμάτων. [σ. 96]
Σημείωση: Η διεύθυνση του Όμηρου Ταχμαζίδη στο twitter είναι Omiros Tachmazidis@homloizides