Γράψε… λάθος, Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2014

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης

● Τι να κάνω, φίλοι μου; Όση προσπάθεια και αν καταβάλλω για να σταματήσω την αλιεία ‘‘μαργαριταριών’’, κάποια εσωτερική δύναμη δε με αφήνει! Παθαίνω κάτι σαν κι αυτό που παθαίνουν οι ψαράδες -έχω αγαπημένα μου πρόσωπα ερασιτέχνες ψαράδες και ξέρω: Όσα ψάρια και αν έχουν πιάσει, ποτέ δεν είναι αρκετά! Έτσι και με τα ‘‘μαργαριτάρια’’! Τα έχεις χορτάσει. Σου τυχαίνει όμως ένα εξαιρετικό κομμάτι. Το αφήνεις; Όχι, φυσικά! Έτσι συνεχίζω το ψάρεμα. Γιατί δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά! Διαβάστε και θαυμάστε, για να καταλάβετε τι εννοώ:

☺ «Για να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις των λεηλατών, οι κάτοικοι… ».

Δίκιο έχει το παιδί! Πώς λέμε ποδηλασία, ποδηλάτης; Έτσι και λεηλασία, λεηλάτης! Μπορεί ο… δράστης να μας κάνει τη ζωή… ποδήλατο με τη... λεηλασία της γλώσσας μας, αλλά σε ελεύθερη χώρα ζούμε και ο καθένας μπορεί ατιμωρητί να γίνεται… λεηλάτης(!) της (όχι της χώρας, της γλώσσας). Γι’ αυτό: ας γίνει ο καθένας μας απελάτης για την προστασία της γλώσσας, ώστε να μην έχει τη δυνατότητα ο κάθε ‘‘μικροφωνούχος’’ να γίνεται… ποδοπάτης της ελληνικής!

☺ «Κι ας ξεφώνιζε ο Χριστός ‘‘μη θησαυρίζετε θησαυρούς επί της Γης’’».

Πώς να μην… ξεφωνίσεις αυτόν που ‘‘ξεφώνισε’’ τέτοιο μαργαριτάρι; Ο Χριστός πάντως -είναι σίγουρο- θα έλεγε, θα δίδασκε, θα κήρυττε, θα τόνιζε, θα επαναλάμβανε, θα συνιστούσε, θα συμβούλευε… Δε θα ξεφώνιζε… Ούτε κάν το… δράστη αυτού του ‘‘μαργαριταριού’’.

Το παραπάνω ‘‘μαργαριτάρι’’ μου έφερε στο νου μιαν άλλη περίπτωση που έλαβε χώρα σε Γεν. Συνέλευση ενός συλλόγου. Λέει ο πρόεδρος: «Οι συνάδελφοι τους οποίους ξεφώνισα να μην πουν αργότερα ότι δεν ενημερώθηκαν»! Βεβαίως ο πρόεδρος δεν ξεφώνισε τους συναδέλφους του. Απλώς εκφώνησε τα ονόματά τους.

 ☺ «Η δράσταινα αρνήθηκε κάθε κατηγορία… ».

Τώρα τι να πούμε για τη δράστιδα (δράστρια) αυτού του γλωσσικού ανοσιουργήματος; Να την ονομάσουμε και αυτή δράσταινα; Αν και θα έπρεπε, προτιμούμε να της πούμε ότι μπορεί η δημοτική να μην ανέχεται τα τριτόκλιτα, αυτό όμως δε σημαίνει ότι η γραμματική είναι μέγκενη ή ότι η καθαρεύουσα έχει πεθάνει. Ας αναρωτηθεί η δράστις (δράστρια) πόσες λέξεις της καθαρεύουσας χρησιμοποιεί καθημερινώς και τότε είναι σίγουρο πως δε θα ξαναγίνει… δράσταινα τέτοιων ‘‘μαργαριταριών’’.

● «Η μαρτυρία του τραπεζιτικού υπαλλήλου ήταν καθοριστική».

Η περίπτωση αυτή μοιάζει με την περίπτωση των λέξεων αυτοκινητικός - αυτοκινητιστικός. Το σωστό: τραπεζικού υπαλλήλου. Ό,τι ανήκει σε τράπεζα ή έχει σχέση με αυτήν και ό,τι γίνεται σε αυτήν, δίνεται ή εκδίδεται από αυτήν δηλώνεται με το επίθετο τραπεζικός: τραπεζικός υπάλληλος / λογαριασμός, τραπεζική επιταγή / πίστωση, τραπεζικό κατάστημα / απόρρητο / δάνειο / επιτόκιο / γραμμάτιο / κεφάλαιο / σύστημα, τραπεζικές συναλλαγές / καταθέσεις / εργασίες, τραπεζικοί τίτλοι.

Ο όρος τραπεζιτικός αναφέρεται στον τραπεζίτη, δηλαδή στον ιδρυτή, τον ιδιοκτήτη ή το διευθυντή μιας τράπεζας: τραπεζιτική ζωή, τραπεζιτικά συμφέροντα / συμβούλια.

● Σε άρθρο μου, που ίσως διαβάσατε στη ‘’Γνώμη’’ (Καληνύχτα σας, κύριοι! Αν ο καθείς σας δηλώνει ‘‘απών’’, «πώς θα γίνουν τα σκοτάδια λάμψη;») την εβδομάδα που μας πέρασε χρησιμοποίησα λέξεις, η ορθογραφία των οποίων ξάφνιασε φίλους αναγνώστες. Πρόκειται για τις λέξεις εθελοδουλία και πόσω (μάλλον). Η απορία των φίλων αναγνωστών αφορούσε το -ι- της λέξης εθελοδουλία και το -ω- της λέξης πόσω στη φράση ‘‘πόσω μάλλον’’.

Λοιπόν:

Εθελοδουλία: Η λέξη δουλεία παράγεται από το ρήμα δουλεύω και, σύμφωνα με τη γραμματική, όσα θηλυκά ουσιαστικά σε -εία παράγονται από ρήματα σε -εύω γράφονται με -ει: λατρεύω>λατρεία, ερμηνεύω>ερμηνεία, δουλεύω>δουλεία.

Το ουσιαστικό εθελοδουλία δεν παράγεται από το ρήμα δουλεύω, αλλά από το επίθετο εθελόδουλος. Γι΄ αυτό γράφεται με -ι-, όπως τα σε -ία. Επίσης: κοιλιόδουλος>κοιλιοδουλία.

Πόσω μάλλον: Δοτική, με επιτατική έννοια, που σημαίνει πολύ περισσότερο (συν.: πολλώ μάλλον). Η συγκεκριμένη φράση μάς έρχεται από τα αρχαία χρόνια. Τη συναντάμε στο Δημοσθένη, αλλά και σε ολόκληρη την ελληνιστική γραμματεία:

Δημοσθ. Περί Παραπρεσβείας 238.5-6: πόσω μάλλον αν μισοίσθε δικαίως ή σώζοισθε;

Ματθ.7.11: πόσω μάλλον ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς δώσει αγαθά τοις αιτούσιν αυτόν.

Ρωμανού Μελωδ. 16.5: ει το άνθος σε έθλιψε, πόσω μάλλον άνθρωπος;

Ο Μπαμπινιώτης, στο λεξικό του χρησιμοποιεί τη φράση αυτή (στο λήμμα ‘‘μάλλον’’) γράφοντας το πόσω με -ω-.

Υπάρχουν, όμως, και οι έχοντες αντίθετη άποψη: Λένε: «Το ‘‘πόσω μάλλον’’ είναι αδικαιολόγητος, ανώφελος και, εν τέλει, ύποπτος αρχαϊσμός, που επιχειρεί να μπάσει την καθαρεύουσα από την πίσω πόρτα στον γραπτό μας λόγο». Επίσης: «Στη νέα ελληνική η αρχαία ‘‘δοτική του μέτρου’’ έχει αντικατασταθεί από την αιτιατική». Και: «Η υποτιθέμενη υπεροχή της γραφής ‘‘πόσω μάλλον’’ έναντι της ‘‘πόσο μάλλον’’ είναι απόρροια υπέρμετρου γλωσσικού συντηρητισμού ή καλύτερα υφολογικού ακκισμού» (Τιπούκειτος).

Άποψή μας: Δε χρειάζεται ούτε φανατικός ‘‘νεοδημοτικισμός’’ ούτε εχθρότητα κατά των αρχαϊζόντων τύπων. Μπορούμε να πούμε ότι ο δεύτερος τύπος είναι εξέλιξη του πρώτου και ότι και οι δύο τύποι είναι δόκιμοι.

Και η απορία μας: Λίγες φράσεις αρχαϊστικές χρησιμοποιούμε; Βεβαίως και όχι! Και καλά κάνουμε! 

Οπότε: Διαλέγετε και παίρνετε ή μάλλον… γράφετε!

Την άλλη Κυριακή τα ξαναλέμε, φίλοι μου. Εν τω μεταξύ εγώ θα πάω για… ψάρεμα!

kartswnhs@gmail.com