Η αξιοποίηση των κοιτασμάτων χρυσού της Ελλάδος

Γράφει ο Δρ. Τσιραμπίδης Ανανίας,
Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ., Ορυκτολόγος-Κοιτασματολόγος
Εμπειρογνώμονας ΥΠΕΚΑ 

Ποια είναι τα σημαντικότερα μέταλλά μας; 
Τα πιθανά και βέβαια αποθέματα των περισσότερων ορυκτών πόρων στη χώρα μας είναι άγνωστα, επειδή απουσιάζουν οι λεπτομερείς έρευνες (π.χ. γεωτρήσεις, ορυκτολογικές και χημικές αναλύσεις κ.ά.).
Επιπλέον δεν υπάρχουν μελέτες εκμεταλλευσιμότητας και βιωσιμότητας αυτών των αποθεμάτων σε χρόνο συγκεκριμένο που θα παίρνουν υπόψη όλες τις μεταβλητές παραμέτρους όπως κόστος εξόρυξης και επεξεργασίας, διεθνείς αγορές, νομικούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και κυβερνητικούς παράγοντες κ.ά. Όμως χρησιμοποιώντας τον Κώδικα PERC που από το 2008 έχει καθιερωθεί στην Ε.Ε., μπορούμε να εκτιμήσουμε τα ενδεικτικά αποθέματα των ορυκτών πόρων μας και την αξία τους. Σύμφωνα λοιπόν με δημοσιευμένες εργασίες μου κατά το 2012, άλλων ειδικών επιστημόνων, καθώς και τα διαθέσιμα στοιχεία στις ηλεκτρονικές σελίδες των μεταλλευτικών εταιριών, η συνολική αξία όλων των ορυκτών πόρων της Ελλάδος υπολογίζεται σε 1,5 τρισεκ. €. Το 1,36 τρισεκ. € αυτών ανήκει στους ενεργειακούς ορυκτούς πόρους (π.χ. λιγνίτες, φυσικό αέριο, πετρέλαιο), τα 80 δισεκ. € στους μεταλλικούς ορυκτούς πόρους και τα 60 δισεκ. € στα βιομηχανικά ορυκτά και πετρώματα. Επομένως, τα έσοδα της χώρας μόνο από την ορθολογιστική εκμετάλλευση αυτών των πόρων μπορούν να μειώσουν σημαντικά ή ακόμη και να αποσβέσουν σε χρονικό ορίζοντα 20-25 ετών το συνολικό χρέος της (360 δισεκ. €). Τα σημαντικότερα κοιτάσματα των βασικών και πολύτιμων μετάλλων είναι:

-      Κοιτάσματα σουλφιδίων των βασικών μετάλλων ψευδαργύρου και μολύβδου (συνήθως με χαλκοπυρίτη και ίχνη Ag, Au, Sb, As, Cd, Ga, Ge and Se) υπάρχουν στο Λαύριο Αττικής, στη Χαλκιδική (Ολυμπιάδα, Στρατώνι) και στον Έβρο (Κίρκη, Αισύμη) τα οποία εκμεταλλεύθηκαν στο παρελθόν, καθώς επίσης και στο Κιλκίς (Πολύκαστρο-Σκρα). Σήμερα τα μεταλλεία της Χαλκιδικής είναι τα μοναδικά που εκμεταλλεύονται κοιτάσματα τέτοιων μετάλλων.

-     Το πιο σημαντικό κοίτασμα χαλκού (και χρυσού) είναι των Σκουριών Χαλκιδικής με σύνολο πιθανών και ενδεικτικών αποθεμάτων 385 εκατ. τόνους. Ακολουθεί το Κιλκίς (Αντιγόνεια, Γερακαριό, Βάθη).

-     Τα πιο σημαντικά κοιτάσματα χρυσού βρίσκονται στη Χαλκιδική (Ολυμπιάδα, Σκουριές) στο Πέραμα Έβρου, στις Σάπες Ροδόπης και στο Κιλκίς (Αντιγόνεια, Γερακαριό, Βάθη).

-     Ο πλούσιος σε άργυρο γαληνίτης του Λαυρίου υπήρξε στην αρχαιότητα η πηγή της οικονομικής ευημερίας του Κράτους των Αθηνών. Επίσης, άργυρος έχει εντοπιστεί στη Χαλκιδική (Ολυμπιάδα, Στρατώνι), στον Έβρο (Πέραμα, Κίρκη) και στο Κιλκίς (Πολύκαστρο-Σκρα).

Από το τέλος του 2011 τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των μεταλλείων της Χαλκιδικής και του Περάματος Έβρου έχει κερδίσει μετά από διεθνείς διαγωνισμούς η Καναδική μεταλλευτική εταιρία Eldorado Gold (η οποία λειτουργεί μεταλλεία χρυσού στην Τουρκία, Κίνα και Βραζιλία). Αυτή η εταιρία συνεχίζει την παραγωγή συμπυκνωμάτων σφαλερίτη και γαληνίτη στη Χαλκιδική, ενώ προβλέπει την παραγωγή αντίστοιχων συμπυκνωμάτων για το χαλκό, άργυρο (ασήμι) και χρυσό στη Χαλκιδική και Έβρο το 2015. Οι αναγκαίες Μελέτες Εκτίμησης των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΕΠΕ) για τα μεταλλεία στη Χαλκιδική και Έβρο εγκρίθηκαν από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής τον Ιούλιο 2011 και Ιούνιο 2012, αντίστοιχα.

Αρνητικές θέσεις
· Η εξόρυξη χρυσού με τις εξαιρετικά βλαπτικές για το περιβάλλον συνέπειες είναι απόδειξη πνευματικής υστέρησης. Η άποψη αυτή είναι πολύ μειωτική για τους Έλληνες, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Άραγε την ίδια άποψη είχαν και οι αρχαίοι πρόγονοί μας;

· Να μην εξορύξουμε ποτέ τα αποθέματα των βασικών και πολύτιμων μετάλλων μας, επειδή είναι μηδαμινά σε σχέση με τα παγκόσμια. Δεν είναι ατυχές το επιχείρημα αυτό;

· Το πρότυπο ζωής που ακολουθεί η σημερινή ανθρωπότητα δεν είναι σωστό. Να συμφωνήσω κι εγώ. Αλλά ποιες από τις σημερινές ανέσεις μας μπορούμε να στερηθούμε; Το αυτοκίνητο; την τηλεόραση; το κινητό τηλέφωνο; τον υπολογιστή;

· Το περιβάλλον καταστρέφεται ανεπανόρθωτα. Η ρύπανση του εδάφους, των υδροφόρων οριζόντων και του αέρα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για τους ζώντες οργανισμούς.

· Το Ελληνικό Δημόσιο έχει απώλεια εσόδων κάθε χρόνο από το λαθρεμπόριο καυσίμων (περίπου 1 δισεκ. €), από το παραεμπόριο κινέζικων προϊόντων (περίπου 5 δισεκ. €) και από τη φοροδιαφυγή (τουλάχιστον 30 δισεκ. €). Να φροντίσει να εισπράξει αυτά και να απαγορεύσει την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου.

Απαντήσεις στις αντιρρήσεις
· Όλες οι Μελέτες Εκτίμησης των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΕΠΕ) προβλέπουν λεπτομερώς την εγκατάσταση και λειτουργία των εξορυκτικών μονάδων, καθώς και τη σταδιακή αποκατάσταση του τοπίου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ανεξέλεγκτα και χωρίς επιστημονική δεοντολογία και σεβασμό προς το περιβάλλον, εκμεταλλευόμαστε τους αναγκαίους πόρους.

· Εφόσον τηρούνται όλα τα μέτρα που προβλέπονται από τους όρους των διαγωνισμών και τις ΜΕΠΕ, δεν θα υπάρξουν επιπτώσεις στην πρωτογενή και δευτερογενή γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή.

· Στο νέο Κανονισμό Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών που ισχύει από τον Ιούνιο του 2011 έχουν ενσωματωθεί οι αυστηρότεροι όροι προστασίας του περιβάλλοντος της Ε.Ε. για την εξόρυξη και επεξεργασία κάθε μορφής κοιτάσματος.

· Σε όλες τις εκμεταλλεύσεις προβλέπεται η συγκρότηση ειδικών επιτροπών παρακολούθησης και ελέγχου από επιστήμονες που θα επιλέξει η τοπική κοινωνία.

· Δεν προβλέπεται καμία απαλλοτρίωση οικισμού. Οι περισσότερες εργασίες εξόρυξης θα εκτελούνται υπόγεια.

· Δεν θα υπάρξει όξινη απορροή, αφού τα μητρικά πετρώματα δεν είναι μικτά θειούχα, αλλά πορφυρικά. Εξάλλου, η επεξεργασία όλων θα γίνεται σε στεγασμένους χώρους

· Οι αναγκαίες ποσότητες νερού θα εξασφαλίζονται από ξεχωριστό δίκτυο.

· Δεν θα υπάρξει μόλυνση των νερών, αφού τα κατάλοιπα της επεξεργασίας θα συγκεντρώνονται σε ασφαλή τέλματα, όπου θα αδρανοποιούνται. Τα τέλματα θα κατασκευαστούν σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Ε.Ε. (είναι αυστηρότερες των ΗΠΑ και Αυστραλίας). Ο πυθμένας τους θα στεγανοποιηθεί με λεπτόκοκκο αργιλούχο υλικό πάχους 50 cm ή με άλλο υλικό εξίσου ασφαλές.

· Το 80% του νερού των τελμάτων θα ανακυκλώνεται. Κατασκευαστικά ακόμη και σε περίπτωση υπερχείλισης υπάρχει ασφάλεια 100%, όπως επίσης και σε περίπτωση ισχυρού σεισμού μεγέθους μέχρι και 8 ρίχτερ. Στην ευρύτερη περιοχή δεν έχει σημειωθεί σεισμός μεγαλύτερος από 7 ρίχτερ.

· Η προβλεπόμενη μέθοδος ακαριαίας τήξης (flash smelting) χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και θεωρείται η ασφαλέστερη και φιλικότερη στο περιβάλλον. Η χρήση των αναγκαίων χημικών ουσιών (π.χ. κυανιούχο νάτριο), για την επεξεργασία του λειοτριβημένου πετρώματος και η απόθεση των καταλοίπων, θα γίνεται σύμφωνα με τις αυστηρές προδιαγραφές της Ε.Ε. Αυτές προβλέπονται στις οδηγίες για τη «Διαχείριση αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας» και για τις «Βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές».

· Σήμερα, λειτουργούν περίπου 460 χρυσωρυχεία σε όλο τον κόσμο, τα μισά των οποίων σε αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες. Στην Ευρώπη λειτουργούν 18 μεταλλεία χρυσού (κυρίως στη Σουηδία και Φιλανδία). Το 80% των μονάδων χρησιμοποιεί κυανιούχο νάτριο (NaCN). Από το σύνολο της παγκόσμιας πα­ραγωγής αυτού (1.300.000 τόνοι/έτος) το 13% χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία χρυσού και αργύρου. Το υπόλοιπο NaCN (87%) χρησιμοποιείται σε χημικές βιομηχα­νίες και σε επιμεταλλώσεις.

· Η επιβάρυνση από την ηχορύπανση, εξαιτίας της λειτουργίας των μηχανημάτων αλλά και των οχημάτων θα είναι ασήμαντη, αφού τα σημαντικότερα τμήματα της μονάδας που εκλύουν τέτοιους θορύβους θα κατασκευαστούν μακριά από οικισμούς.

· Τα στερεά σωματίδια που δημιουργούνται κατά την επεξεργασία καθηλώνονται με ειδικά φίλτρα και δεν διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα.

· Μπορώ να σας παραθέσω δεκάδες άλλες περιπτώσεις που το Ελληνικό Κράτος αδυνατεί να εισπράξει τους νόμιμους φόρους. Τι σημαίνει όμως η άποψη αυτή; Ότι αν τα κατάφερνε τέλεια δεν θα έπρεπε να αξιοποιήσει τον ορυκτό πλούτο του; Το επιχείρημα είναι πολύ άστοχο.

· Για τους καταγόμενους από τις Περιφερειακές Ενότητες Χαλκιδικής, Έβρου και Κιλκίς είναι πολύ προσβλητική η άποψη ότι είναι ικανοί μόνο ως ανειδίκευτοι εργάτες. Όλοι γνωρίζουμε πως υπάρχουν ικανότατοι και διάσημοι Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος.

Τα οφέλη από την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου μας
· Ας απαντήσει κάποιος ευθέως αν η εγκατάσταση ποικίλων μονάδων στις βιομηχανικές περιοχές των αστικών κέντρων, οι οποίες δυνητικά μπορεί να επιβαρύνουν το περιβάλλον, ωφέλησαν τις τοπικές κοινωνίες και βελτίωσαν το εισόδημα των εργαζόμενων ή όχι.

· Δεν χάνεται καμία άλλη θέση εργασίας. Απεναντίας όπως συμβαίνει σε αντίστοιχες περιπτώσεις θα δημιουργηθούν επιπλέον τριπλάσιες έως τετραπλάσιες θέσεις από παράλληλες υποστηρικτικές εργασίες.

· Σύμφωνα με τους όρους των διαγωνισμών προβλέπεται ελάχιστο εγγυημένο ετήσιο μίσθωμα κατά τη διάρκεια των ερευνητικών εργασιών σε μια περιοχή, από 20.000 € (1ο έτος) έως 180.000 € (3ο έτος). Όμως κατά την περίοδο της εκμετάλλευσης του κοιτάσματος προβλέπεται ελάχιστο εγγυημένο ετήσιο μίσθωμα που θα ξεκινάει από 200.000 € (1ο έτος) και θα φτάνει τα 5.500.000 € (5ο έτος), όπου θα σταθεροποιηθεί στη συνέχεια. Αυτά τα μισθώματα προβλέπονται από μαθηματικές εξισώσεις που στηρίζονται σε μέσες τριμηνιαίες χρηματιστηριακές τιμές των μετάλλων. Επιπλέον, οι εταιρίες θα καταβάλλουν στο Δημόσιο τους φόρους που θα αναλογούν στις παραγόμενες ποσότητες των μετάλλων κάθε χρόνο.

· Προβλέπεται διάθεση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση του 20% των εσόδων του Δημοσίου από την αξιοποίηση αυτών των κοιτασμάτων.

· Επιπλέον, οι τοπικές κοινωνίες θα ωφεληθούν σημαντικά από τους μισθούς των εργαζόμενων, αλλά και τον περιορισμό της ανεργίας.

Το παράδειγμα της Φιλανδίας
Η μεταλλουργία χρυσού της εταιρίας Lappland Goldminers βρίσκεται στα κεντρικά Laplands (μόλις 30 km ΒΑ από το χωριό του Αϊ Βασίλη). Η παραγωγή χρυσού ήταν 21.900 ουγκιές (680 kg) με ακαθάριστη αξία 25,2 € το 2009 και 23.800 ουγκιές (740 kg) με ακαθάριστη αξία 27,4 € το 2010. Λειοτριβήθηκαν περίπου 415.000 τόνοι μεταλλεύματος το 2009 και 476.000 τόνοι το 2010. Η μέση σύσταση του κοιτάσματος σε χρυσό ήταν 1,64 g/t το 2009 και 1,81 g/t το 2010. Το μέσο ποσοστό απόληψης χρυσού για τα δύο χρόνια ήταν 87%.

Το παράδειγμα της Αργεντινής
Η Αργεντινή κατάφερε μέσα από την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της να ξεπεράσει τα οικονομικά της αδιέξοδα. Μέσα σε πέντε χρόνια (2003-08) τα ενεργά ορυχεία της από 40 έφτασαν τα 403, καταγράφοντας αύξηση μεγαλύτερη από 1000%. Οι άμεσα εργαζόμενοι στον τομέα του ορυκτού πλούτου υπολογίζονται σε πάνω από 250 χιλιάδες, αριθμός που τριπλασιάστηκε την τελευταία δεκαετία. Τo 2008 oι επενδύσεις στον τομέα ξεπέρασαν τα 2 δισεκ. $ σημειώνοντας αύξηση 31% και καταγράφοντας ιστορικό ρεκόρ. Μόνο η παραγωγή χαλκού, χρυσού και αργύρου αντιπροσωπεύει το 3,5% του ΑΕΠ της χώρας αυτής. Με τέτοιες επιδόσεις, εκτιμάται ότι μέχρι το 2015 η Αργεντινή θα ολοκληρώσει επενδύσεις συνολικού ύψους 10 δισεκ. $ και τότε θα κατατάσσεται μεταξύ των τριών μεγαλύτερων μεταλλευτικών χωρών παγκοσμίως, απασχολώντας περισσότερους από 400 χιλ. εργαζόμενους στον τομέα.

Υπέρ της αξιοποίησης του ορυκτού πλούτου της χώρας είναι οι αρμοδιότεροι φορείς όπως:
Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής,
Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών,
Τμήματα Γεωλογίας (3) και Τμήμα Ορυκτών Πόρων των ΑΕΙ της χώρας
Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος
Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος
Σύλλογος Ελλήνων Γεωλόγων
Πρυτανικό Συμβούλιο και Επιτροπή Περιβάλλοντος ΑΠΘ
Εργατοϋπαλληλικά κέντρα αντίστοιχων Περιφερειακών Ενοτήτων
Όλα τα κόμματα του Ελληνικού Κοινοβουλίου με βάση τη συνεδρίαση της Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της 16/2/2012 στην οποία συμμετείχα ως εμπειρογνώμονας.

Παραδείγματα επιπτώσεων στο περιβάλλον
-     Εκπομπές αέριων ρύπων και αιωρούμενων σωματιδίων των ΑΗΣ (Ατμο- Ηλεκτρικοί Σταθμοί) στη λεκάνη της Πτολεμαϊδος.

-     Υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες, ποτάμια και λιμναία νερά μολύνονται από την εκτεταμένη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, αλλά και από άλλες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις.

-     Πολλές μονάδες βιολογικού καθαρισμού διάφορων εργοστασίων δεν λειτουργούν συνεχώς και τα ακατέργαστα λύματά τους χύνονται σε φυσικούς αποδέκτες.

-     Αυθαίρετα κτίσματα παντού (π.χ. πάνω στο κύμα, μέσα στα δάση κ.α.).

-     Κεραίες κινητής τηλεφωνίας τοποθετημένες σε απαγορευμένα σημεία.

-     Εκπομπές αέριων και στερεών ρύπων ποικίλων βιομηχανιών.

-     Καυσαέρια κίνησης οχημάτων.

-     Καυσαέρια καυστήρων θέρμανσης.

-     Πρόχειρες σταβλικές εγκαταστάσεις.

-     Παράνομη λειτουργία περισσότερων των 82 χωματερών, με καθημερινά πρόστιμα από Ε.Ε.

-     Πυρκαγιά σε δεξαμενές πετρελαίου της Jet Oil (Θεσ/νίκη 1986), το μεγαλύτερο βιομηχανικό ατύχημα.

-     Καταστροφή από πυρκαγιά του 40% του περιαστικού δάσους της Θεσσαλονίκης (1997).

Επίλογος
Οι ανησυχίες και οι επιφυλάξεις διάφορων φορέων ή οικολογικών κινημάτων είναι θεμιτές. Ναι, υπάρχουν πολλά παραδείγματα επιπτώσεων στο περιβάλλον από τη λειτουργία τέτοιων μονάδων σε ορισμένες χώρες του κόσμου, ακόμη και ανεπτυγμένες. Όμως βιομηχανικά ατυχήματα με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα συμβαίνουν σε άλλους κλάδους, χωρίς βέβαια να το επιθυμούν οι εταιρίες ούτε όμως και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι.

Υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης και συνειδητή διαστρέβλωση ορισμένων ζητημάτων από αυτοαναγορευμένους ειδικούς. Η πρότασή τους για παντελή απαγόρευση της εξόρυξης του ορυκτού πλούτου είναι αντισυνταγματική. Λυπούμαι πολύ που υποστηρικτές αυτής της άποψης είναι και ορισμένοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και μάλιστα γεωλόγοι ή μεταλλειολόγοι. Τότε τι λόγο ύπαρξης έχουν όλες οι πρακτικές επιστήμες σε όλο τον κόσμο, αφού η εργασία των πτυχιούχων τους επιβαρύνει το περιβάλλον; Να μείνουν δηλαδή μόνον οι ανθρωπιστικές επιστήμες; Επιθυμούμε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ή όχι; Να ακούσουμε εναλλακτικές προτάσεις, χωρίς όμως να αποκλείουμε τη λειτουργία των εξορυκτικών μονάδων.

Η κατασκευή της περιφερειακής οδού στη Θεσσαλονίκη συνάντησε σθεναρές αντιδράσεις από οικολογικές οργανώσεις, επειδή πραγματικά καταστράφηκε τμήμα του περιαστικού δάσους. Μπορεί να σκεφθεί κάποιος από μας τι θα συνέβαινε σήμερα αν δεν υπήρχε; Περιβαλλοντικές ευαισθησίες πρέπει να έχουμε όλοι, ταυτόχρονα όμως πρέπει να δίνουμε λύσεις που θα διευκολύνουν και βελτιώνουν τη ζωή μας. Για το συμφέρον λοιπόν τόσο της τοπικής κοινωνίας όσο και όλης της χώρας πρέπει να αναζητούνται λύσεις κοινά αποδεκτές.

Η γεωστρατηγική θέση της Ελλάδος, η οποία επιτρέπει γρήγορη πρόσβαση σε 170 εκατομμύρια καταναλωτών στα Βαλκάνια και το δίπτυχο «ήλιος και θάλασσα» ενθαρρύνουν επενδύσεις στον τουρισμό, όπου υπάρχουν ακόμη πολλά περιθώρια ανάπτυξης. Επιπλέον ενθαρρύνονται επενδύσεις στους τομείς της γεωργίας, εμπορίου, ναυτιλίας, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και στην εκμετάλλευση ορυκτών πρώτων υλών οι οποίες μέχρι σήμερα παραμένουν ανεκμετάλλευτες (π.χ. πετρέλαιο, φυσικό αέριο, χρυσός, χαλκός κ.λπ.).

Αν και η προοπτική της οικονομίας της Ελλάδος σήμερα παρουσιάζεται πολύ αρνητικά πιστεύω ακράδαντα ότι μπορεί θεαματικά να βελτιωθεί πολύ σύντομα. Η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου μας μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του χρέους της χώρας. Η Ελλάδα θα παραμείνει διεθνώς μεγάλος προμηθευτής βωξίτη και σιδηρονικελίου. Η αναμενόμενη εκμετάλλευση χαλκού, αργύρου και χρυσού από το 2015 θα ενισχύσει τη μεταλλευτική βιομηχανία της χώρας και επομένως την οικονομία της.

Αναποφασιστικότητα, αναποτελεσματικότητα και μη διορατικό πνεύμα χαρακτηρίζουν μέχρι σήμερα όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις και τους περισσότερους Έλληνες πολιτικούς μπροστά στην αναγκαιότητα εκμετάλλευσης των ορυκτών πόρων μας. Επειγόντως αυτή η νοοτροπία πρέπει να αλλάξει. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει πως επειδή σήμερα η χώρα μας βρίσκεται σε δεινή οικονομική θέση «θα ξεπουλήσουμε τους θησαυρούς μας όσο-όσο». Οι κυβερνητικοί υπεύθυνοι ας προτάξουν το εθνικό συμφέρον.

Προσωπικά, θα συνεχίσω με επιμονή και σθένος την προβολή του ορυκτού πλούτου μας, δημοσιεύοντας άρθρα κυρίως σε ξένα περιοδικά ή παρουσιάζοντας στα ΜΜΕ τα πλεονεκτήματα από την ορθολογική αξιοποίησή του, με πιστή εφαρμογή των αυστηρών κανόνων προστασίας του περιβάλλοντος που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. Παράλληλα, θα είμαι στη διάθεση οποιουδήποτε φορέα του Δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα, για την παροχή επιστημονικών πληροφοριών ή συμβουλών σχετικών με το επίκαιρο αυτό θέμα.