Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις εξορύξεις πετρωμάτων μεγάλης κλίμακας για την προτεινόμενη εκμετάλλευση χρυσού στην Θράκη

Γράφει ο Δρ. Κυριάκος Αρίκας
Γεωλόγος - Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας και Πετρολογίας Πανεπιστημίου Αμβούργου

1. Εισαγωγή                                            Η παρούσα εισήγηση περιορίζεται σε θέματα των εκτεταμένων εξορύξεων μεταλλευμάτων και πετρωμάτων που αναμένονται από την προτεινόμενη παραγωγή χρυσού στη Θράκη και στην επικινδυνότητα της εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων. Η επιλογή αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι τα θέματα αυτά ειναι αντικείμενα της ειδικότητας του εισηγητή και βασίζονται σε εμπειρίες 35 ετών γεωλογικών, ορυκτολογικών, πετρογραφικών και γεωχημικών εργασιών στην Θράκη.

Οι μεταλλευτικές εταιρείες δραστηριοποιούνται ως γνωστό σε δύο περιοχές: των Σαπών και του Περάματος. Στις δραστηριότητες αυτές πρωταγωνιστούν ξένες εταιρείες, οι οποίες συμμετέχουν και σε άλλα μεταλλεία ανά τον κόσμο. Στις Σάπες ξεκίνησε ερευνητικές εργασίες η βρετανική εταιρεία "Greenwich Resources" και στο Πέραμα δραστηριοποιήθηκαν κατά σειρά οι αυστραλέζικες εταιρείες "Normandy Mining" και "Newmont Mining Corporation" και στη συνέχεια οι καναδέζικες εταιρείες "Frontier Pacific" (από το 2005) και "Eldorado Gold" (από το 2008). Ως φορείς των δραστηριοτήτων αυτών στη Θράκη φέρουν ελληνικές ονομασίες, όπως η "Μεταλλευτική Θράκης ABEE" στις Σάπες και η "Χρυσωρυχεία Θράκης ΑΜΒΕ" στο Πέραμα. Για λόγους απλοποίησης, οι εταιρείες θα ονομάζονται στη συνέχεια της εισήγησης: "Εταιρεία Περάματος" και "Εταιρεία Σαπών".
Η εισήγηση επικεντρώνεται ιδιαίτερα στις προγραμματιζόμενες μεταλλευτικές δραστηριότητες της Εταιρείας Περάματος διότι αυτή επιμένει μέχρι σήμερα στα αρχικά της σχέδια και προσπαθεί με κάθε μέσο να πείσει τα αρμόδια υπουργεία για την αδειοδότηση και υλοποίηση της εκμετάλλευσης χρυσού στο Πέραμα. Εάν όμως επιτραπεί στην εταιρεία του Περάματος να εγκαθιδρύσει μεταλλεία χρυσού, τότε η Εταιρεία Σαπών - η οποία ενώπιον της αντίδρασης των κατοίκων της Θράκης εγκατέλειψε τις Σάπες το 2005 -, θα επαναδραστηριοποιηθεί.
Επειδή η περίπτωση Σαπών αποτελεί από την δεκαετία του 1990 αναπόσπαστο κομμάτι του προγραμματισμού βιομηχανίας χρυσού στη Θράκη, θα αναφερθεί λοιπόν και αυτή συχνά στη παρούσα εισήγηση.

2. Εξορύξεις πετρωμάτων και οι επεκτάσεις μεταλλευτικών δραστηριοτήτων

Για την εκμετάλλευση χρυσού στη Θράκη έχουν δημοσιοποιηθεί μέχρι τώρα οι εμφανίσεις του Λόφου Περάματος καθώς και της Οχιάς και του Αγίου Δημητρίου ανατολικά Σαπών. Πληθώρα εμφανίσεων παρουσιάζουν τις ίδιες χαρακτηριστικές επιθερμικές εξαλλοιώσεις, από τις οποίες προέκυψαν και οι πυριτιώσεις των εντυπωσιακών βράχων στις κορυφές των υψωμάτων (πυριτικά καπέλα) που διαμορφώνουν την μορφολογία και το όμορφο λοφώδες φυσικό τοπίο στην ονομαζόμενη "επιθερμική ζώνη" από Σάπες μέχρι Πέραμα - Πετρωτά.
Σε ορισμένες από τις επιθερμικές αυτές εμφανίσεις βρίσκεται μεταξύ άλλων μεταλλικών ορυκτών και χρυσός σε μικροσκοπικά ίχνη (ψήγματα συνήθως 5-10 μm = χιλιοστά του χιλιοστού!!) με περιεκτικότητες συνήθως κάτω από 1 γραμμάριο και κατά θέσεις 1 έως 5 γραμμάρια ανά τόνο πετρώματος. Εμφανίσεις με περιεκτικότητες χρυσού άνω του ενός γραμμαρίου ανά τόνο αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος για τις εταιρείες. Για καλύτερη κατανόηση αναφορικά με τα όρια περιεκτικοτήτων χρυσού στο πέτρωμα αρκεί να αναφερθεί ότι, η μέση περιεκτικότητα χρυσού στον Λόφο Περάματος είναι 3,6 γραμμάρια και το κατώτερο όριο εκμεταλλευσιμότητας μόνο 1,0 γραμμάριο ανά τόνο πετρώματος. Με αυτά τα δεδομένα μπορεί κανείς να υπολογίσει τις μάζες πετρωμάτων που πρέπει να εξορύσσονται. Για την προγραμματιζόμενη παραγωγή χρυσού 40 τόνων στο Πέραμα, θα πρέπει (με τα στείρα) να εξορυχθούν πάνω από 16 εκατομμύρια (!) τόνοι πετρώματος.
Ο γραφικός Λόφος Περάματος με τα χαρακτηριστικά πυριτιωμένα βράχια στην κορυφή του θα μετατραπεί σε έναν πελώριο σεληνιακό κρατήρα. Η μαζική εξόρυξη δεν θα περιοριστεί όμως μόνο στον λόφο Περάματος παρά θα επεκταθεί και σε πολλούς άλλους λόφους της Θράκης με τις επάνω αναφερόμενες οριακές τιμές χρυσού.
Στο Πέραμα προγραμματίζεται: 1ον επιφανειακή εξόρυξη, 2ον επεξεργασία των εξορυχθέντων πετρωμάτων (θραύση, λειοτρίβηση και στη συνέχεια ανάκτηση του χρυσού με χρήση κυανιούχων διαλυμάτων) και 3ον διοχέτευση και εναπόθεση του επεξεργασθέντος υλικού σε πολτώδη κατάσταση σαν τοξικό απόβλητο στη λίμνη καθίζησης τελμάτων.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της εταιρείας, το επιφανειακό ορυχείο στον Λόφο Περάματος σε 9 χρόνια λειτουργίας θα έχει μήκος 750 μέτρα και πλάτος έως 400 μέτρα. Η εταιρεία υποστηρίζει ότι θα εξορύξει μόνο το σώμα του επάνω οξεiδωμένου πετρώματος, το οποίο στο κέντρο του έχει (κατά την εταιρεία) πάχος 125(;) μέτρα, πλευρικά όμως μόνο 50–30 μέτρα. Κάτω από το οξειδωμένο πέτρωμα βρίσκεται ένας παχύς ορίζοντας θειούχου μεταλλεύματος πάχους μέχρι 180 μέτρα. Διάφορα στοιχεία (π.χ. όμοιες περιεκτικότητες σε χρυσό με αυτές του οξειδωμένου σώματος) μας επιτρέπουν να ισχυριστούμε ότι η εξόρυξη θα συνεχιστεί σε βαθύτερα επίπεδα, δηλαδή στη θειούχα μεταλλοφορία με ολέθριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, διότι απαιτείται ένταση της κυάνωσης ή και βιομηχανική οξείδωση (φρύξη) του μεταλλεύματος για την ανάκτηση των μικροσκοπικών εγκλεισμάτων χρυσού στα θειούχα ορυκτά, διοχετεύοντας έτσι τεράστιες ποσότητες θείου στο περιβάλλον. Συγχρόνως θα ενταθεί δραματικά η όξινη απορροή και η εκπομπή τοξικών μετάλλων στο υδρολογικό σύστημα.
Η εταιρεία του Περάματος αποσιωπεί για ευνόητους λόγους τις εξελίξεις αυτές. Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τον ρυθμό επέκτασης ενός τέτοιου επιφανειακού ορυχείου μας προσφέρει και το παράδειγμα του μεταλλείου Ovacik της Τουρκίας το οποίο επισκέφτηκε ο συγγραφέας της παρούσας εισήγησης με μέλη του ΤΕΕ τον Σεπτέμβριο 2003, δύο χρόνια και τρεις μήνες μετά την έναρξη λειτουργίας του τον Μάιο 2001. Το ορυχείο του Ovacik με ετήσια εξόρυξη 700.000 τόνων πετρώματος (+στείρα) είχε ήδη αποκτήσει στο διάστημα αυτό των δύο ετών και τριών μηνών το εντυπωσιακό βάθος 120 μέτρων (πληροφορία των ιθυνόντων του μεταλλείου Ovacik), δηλαδή περίπου την ίδια έκταση που προβλέπεται για το ορυχείο του Περάματος. Ας αναφερθεί ότι στο Πέραμα θα εξορύσσονται ετησίως 1.300.000 τόνοι, δηλαδή σε σχέση με το Ovacik σχεδόν διπλάσιες ποσότητες πετρώματος (προφανώς λόγω χαμηλοτέρων περιεκτικοτήτων σε χρυσό).
Λαμβάνοντας υπ’ όψη το βάθος του ορυχείου, τον χρόνο λειτουργίας και τις επάνω αναφερόμενες ποσότητες εξορυχθέντων υλικών στο μεταλλείο του Ovacik θα πρέπει συγκριτικά η εξόρυξη στο Πέραμα να πλησιάσει το βάθος των 120-130 μέτρων σε λιγότερο από δύο χρόνια. Περιφερειακά μάλιστα θα εξαντληθεί το οξειδωμένο σώμα σε διάστημα μερικών μηνών. Η εταιρεία πρέπει να εξηγήσει πως συμβιβάζονται οι ισχυρισμοί της στη "Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)", ότι 1ον, η εξόρυξη θα περιοριστεί στο οξειδωμένο σώμα και 2ον, η εξόρυξη θα διαρκέσει 9 χρόνια. Εάν δηλαδή σε δύο περίπου χρόνια εξαντληθεί το επάνω οξειδωμένο σώμα, θα συνεχισθεί η εξόρυξη στην πολυμεταλλική θειούχα μεταλλοφορία αψηφώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις;; ή θα στρέψει η εταιρεία τις εξορυκτικές της δραστηριότητες σε άλλες γειτονικές επιθερμικές εμφανίσεις;;.
Το συμπέρασμα είναι: Εάν εγκαθιδρυθεί βιομηχανία εκμετάλλευσης χρυσού στο Πέραμα η εταιρεία θα δραστηριοποιηθεί και στις δύο κατευθύνσεις,
α) θα συνεχίσει την εξόρυξη στον πολυμεταλλικό ορίζοντα θειούχων και
β) παράλληλα θα καταβάλλει κάθε προσπάθεια να επεκτείνει τις εξορυκτικές της δραστηριότητες και σε γειτονικές εμφανίσεις (βλ. παρακάτω) Οι επεκτάσεις των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων αποτελούν κατά κανόνα κύριο στόχο των εταιρειών, αποσιωπούν ομως για ευνόητους λόγους το καυτό περιβαλλοντικό αυτό θέμα στα πρόθυρα των αδειοδοτήσεων.
Σύμφωνα με βιβλιογραφικά δεδομένα έχουν π.χ. χαρακτηριστεί σαν "επιθερμικά συστήματα" και οι γειτονικοί λόφοι: Οδοντωτόν και Μαυροκορυφή, 5 χλμ Δ. και 2 χλμ ΒΔ. αντίστοιχα από τον Λόφο Περάματος και η εμφάνιση 1,5 χλμ Β. Περάματος με τα χαρακτηριστικά "πυριτικά καπέλα" στις κορυφές, που με το ανάγλυφό τους χαρακτηρίζουν την ιδιαιτέρου κάλλους μορφολογία της περιοχής (τα εντυπωσιακά πυριτιωμένα βράχια π.χ. του Οδοντωτού είναι ορατά από αποστάσεις δεκάδων χιλιομέτρων). Όλες αυτές οι εμφανίσεις βρίσκονται στην ιδιάζουσα γεωτεκτονική τάφρο, την ονομαζόμενη "Τάφρο των Πετρωτών", η οποία έχει ήδη συμπεριληφθεί από την εταιρεία του Περάματος στην οριοθετημένη «περιοχή άμεσης μελέτης».
Η επέκταση μεταλλευτικών δραστηριοτήτων απορρέει πιο συγκεκριμένα από τις προθέσεις της εταιρείας Σαπών τις οποίες για ευνόητους λόγους αποσιωπούσε στη δημόσια συζήτηση. Στη ΜΠΕ και σε ιστοσελίδα της εταιρείας στο Internet αναφέρθηκαν όμως έξι ακόμη εμφανίσεις: Σαπάναι, Γαλαξίας, Λόφος Aγ.Νικολάου, Αγ. Βαρβάρα Αγ. Κωνσταντίνος και Έβρος, οι οποίες χαρακτηρίζονται επί λέξει σαν «μεταλλοφόρες περιοχές» ή «χρυσοφόρες δομές» και «εκτιμάται ότι τα αποτελέσματα της νέας μεταλλευτικής έρευνας θα είναι ιδιαίτερα θετικά με άμεση συνέπεια την περαιτέρω παράταση της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας στην περιοχή» (ΜΠΕ, σελ. 1-2, 3-21). Ας σημειωθεί ότι ιδιαίτερα η παραχώρηση (ΔΜΜ Ε5) της εταιρείας Σαπών σε μια έκταση 7 χιλιομέτρων από βορειοανατολικά Σαπών μέχρι Συκορράχη περιέχει πολυάριθμες επιθερμικές εμφανίσεις με εντυπωσιακές κορυφές από πυριτιωμένα βράχια, οι οποίες προσδίδουν ιδιαίτερη ομορφιά στο φυσικό τοπίο της ευρύτερης περιοχής.
Οι πανέμορφοι αυτοί λόφοι κινδυνεύουν να πέσουν θύμα εξορύξεων εάν επιτραπεί η εγκαθίδρυση εκμετάλλευσης χρυσού στη Θράκη.
Σχετικά με την τακτική και τις βλέψεις των εταιρειών για περεταίρω επεκτάσεις των μεταλλευτικών τους δραστηριοτήτων θα αναφερθούμε πάλι στο Ovacik και τις εξελίξεις στην Τουρκία. Σε διαφημιστική παρουσίαση στο Internet επικροτεί η εταιρεία του Περάματος τις εξελίξεις στην Τουρκία επί λέξει ως εξής: «Μετά το Ovacik τέθηκαν σε λειτουργία άλλα δύο μεταλλεία χρυσού (Kislagad, Kayeli), αδειοδοτήθηκαν άλλα τρία (Efemcuru, Copler, Mastra) και βρίσκονται σε εξέλιξη 70 (!) ερευνητικά προγράμματα». Η είδηση αυτή είναι παραδειγματική για την εξέλιξη τέτοιων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και επιβεβαιώνει τις ανησυχίες και τους φόβους των κατοίκων της Θράκης, ότι εάν αρχίσει το πρώτο μεταλλείο θα ακολουθήσουν και άλλα και οι περιβαλλοντικές καταστροφές θα είναι ασταμάτητες και ανεπανόρθωτες.
Ο χώρος λοιπόν από βορειοανατολικά και ανατολικά των Σαπών μέχρι Κασσιτερές και Συκορράχη και στη νοτιοδυτική προέκταση μέχρι Πέραμα - Πετρωτά (σχεδόν μέχρι την παραλία Μεσημβρίας - Πετρωτών) αποτελεί στο σύνολο τη γνωστή "επιθερμική ζώνη" μήκους πάνω από 20 χλμ και πλάτους 3-6 χλμ. Όλος αυτός ο χώρος κινδυνεύει να γίνει μελλοντικά ένα πελώριο συγκρότημα μεταλλείων και το φυσικό τοπίο θα αντικατασταθεί από θεόρατα επιφανειακά ορυχεία, επιχωματώσεις, πλατείες, τραβέρσες, δρόμους και πελώριες λεκάνες με τοξικά μεταλλευτικά απόβλητα. Εδώ δεν πρέπει να παραληφθεί και η επιθερμική εμφάνιση Πεύκων, 15 χλμ ΒΑ της Αλεξανδρούπολης και άλλες περιοχές (π.χ. Κίρκης - Αισύμης) που σε μια τέτοια ευρεία φάση μεταλλευτικών δραστηριοτήτων μπορούν να γίνουν αντικείμενα ενδιαφέροντος.

3. Επεξεργασία των εξορυχθέντων πετρωμάτων γα την ανάκτηση του χρυσού - κυάνωση

Μετά την εξόρυξη ακολουθεί η θραύση και η ακραία ψιλή λειοτρίβηση των εξορυχθέντων πετρωμάτων και στη συνέχεια η εκχύλιση του χρυσού με χρήση διαλύματος κυανιούχου νατρίου (NaCN) σε συστοιχία 8-10 μεγάλων δεξαμενών διαμέτρου 9 μέτρων και ύψους 10 μέτρων.
Σωστά έπαιξε μέχρι τώρα το θέμα "κυάνωση" τον βασικότερο ρόλο στην επιχειρηματολογία κατά της βιομηχανίας εκμετάλλευσης χρυσού, εφόσον θα διαχειρίζονται και θα διοχετεύονται στο περιβάλλον χιλιάδες τόνοι κυανιούχου νατρίου, το οποίο ήδη στο 0,1 γραμμάριο είναι θανατηφόρο για τον άνθρωπο. Όπως όμως αναφέρθηκε εισαγωγικά, η παρούσα εισήγηση επικεντρώνεται κυρίως στα θέματα εξόρυξης. Για πλήρη ενημέρωση αναφέρονται εν τούτοις εδώ τουλάχιστον μερικά σημεία της χημικής αυτής διαδικασίας: Η εκχύλιση στις πελώριες δεξαμενές απαιτεί φυσικά μεγάλες ποσότητες νερού. Το διάλυμα περιέχει 0,05 έως 0,1 % (500-1000 ppm) κυανιούχο νάτριο. Εφόσον το διάλυμα αυτό έχει την ικανότητα να διαλύει τα ίχνη χρυσού της τάξης 1 - 3 γραμμαρίων ανά τόνο πετρώματος, είναι ευνόητο ότι διασπάει και τα τοξικά χημικά στοιχεία από τα μεταλλικά ορυκτά (μόλυβδο, αρσενικό, κάδμιο, αντιμόνιο, βισμούθιο, τελλούριο κ.ά.). Ο πολτός μετά την χημική ανάκτηση του χρυσού θα διοχετεύεται σαν τοξικό απόβλητο σε κοντινή λίμνη τελμάτων.
Στο Πέραμα θα επεξεργάζονται 3.400 έως 3.800 τόνοι πετρώματος καθημερινώς (επί 24 ώρες). Η λίμνη τελμάτων θα δέχεται συγκεκριμένα μαζί με την υγρή φάση (στερεά : διάλυμα = 47 : 53% κ.β.) ημερησίως κατά μέσο όρο 7.700 τόνους και ετησίως 7.700 x 365 = 2.810.000 τόνους πολφό τέλματος (στοιχεία ΜΠΕ της εταρείας, σελ. 4-28), το οποίο ύστερα από τα 9 χρόνια λειτουργίας του έργου θα διαιωνιστεί σαν "αποστεγνωμένο" τοξικό ίζημα 11.890.000(!!) τόνων.
Λαμβάνοντας υπ’ όψη την πληροφορία του γνωστού περιοδικού DER SPIEGEL (Νο. 12, 17.3.2008) ότι η κατανάλωση χρυσού για κοσμήματα (2426 τόνοι το έτος 2007) ήταν ανά τον κόσμο αισθητά μεγαλύτερη από την παραγωγή χρυσού σε μεταλλεία (2.047 τόνοι), η προγραμματιζόμενη εκμετάλλευση χρυσού στη Θράκη αποκτά μια άλλη, πιο τραγική έννοια, εάν συνειδητοποιήσει κανείς ότι όλη η παραγωγή χρυσού από το μεταλλείο Περάματος θα καταναλωθεί στη βιομηχανία κοσμημάτων, με το τίμημα να εξαφανιστεί ο γραφικός "Λόφος Περάματος", η περιοχή να μεταβληθεί με σεληνιακό τοπίο και οι κάτοικοι της Θράκης να κληρονομήσουν μόνο απο αυτό το ορυχείο 12 εκατομμύρια (!!) τόνους δηλητηριασμένα, τοξικά μεταλλευτικά απόβλητα. Ο κάθε πολίτης ας βγάλει μόνος του συμπέρασμα τι θα κληρονομήσουν οι επόμενες γενεές εάν σύμφωνα με τις επάνω αναφερόμενες προθέσεις των εταιρειών, πολλαπλασιαστούν τα ορυχεία με ισάριθμες λίμνες μεταλλευτικών τελμάτων.

4. Η λίμνη εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων

Η προγραμματιζόμενη λίμνη καθίζησης των μεταλλευτικών τελμάτων θα βρίσκεται σε μορφολογικό άνοιγμα του κεντρικού ρέματος "Παλιόρεμα", το οποίο δέχεται τα νερά πολλών μικρών χειμάρρων. Η λίμνη τελμάτων θα έχει διάμετρο κατά μήκος του Παλιορέματος περίπου ένα χιλιόμετρο, επιφάνεια 700 στρέμματα (=700.000 τετρ. μέτρα) και χωρητικότητα 11.000.000 κυβ. μέτρα. Το κύριο (νότιο) φράγμα θα έχει μήκος 350 μέτρα, ύψος 50 μέτρα και θα απέχει μόνο 3,7 χιλιόμετρα από την παραλία Πετρωτών - Μεσημβρίας.
Για τα τεκτονικά ρήγματα στον χώρο και για το ρήγμα που διασχίζει την προβλεπόμενη θέση του φράγματος θα γίνει λόγος παρακάτω. Όπως και να έχουν τα πράγματα τα υλικά των τελμάτων, επιβαρυμένα από την κυάνωση και άλλα χημικά αντιδραστήρια και φορτισμένα με τοξικά μεταλλικά στοιχεία, είτε σε αργό ρυθμό, είτε γρηγορότερα σε περίπτωση ατυχημάτων (π.χ. φθορές/θραύσεις φράγματος), θα διαρρέουν από τον χώρο της λίμνης εναπόθεσης καταλήγοντας στο υδρολογικό σύστημα και στο Θρακικό Πέλαγος

Παρατηρήσεις σχετικά με την στεγανοποίηση της λίμνης τελμάτων                             Α) Επίστρωση αργιλικού υλικού
Για την κατασκευή και στεγανοποίηση της λίμνης τελμάτων θα χρησιμοποιηθούν χωματουργικά υλικά της περιοχής του έργου στα οποία η εταιρεία αποδίδει εξαιρετικές μηχανικές ιδιότητες στεγανότητας. Σαν γνώστες της πετρογραφίας των υλικών αυτών, δεν συμμεριζόμαστε τα δεδομένα αυτά της εταιρείας. Στην περιοχή Περάματος κυριαρχούν διάφορα εξαλλοιωμένα και αποσαθρωμένα ανδεσιτικά και πυροκλαστικά πετρώματα, εν μέρει όξινα τοφφικά και τοφφιτικά προϊόντα και πολλά ηφαιστειακά λατυποπαγή. Όλα αυτά τα ανομοιογενή υλικά δεν μπορούν να έχουν τις στεγανοτικές ιδιότητες που αποδίδονται στην ΜΠΕ της εταιρείας.
Ακριβώς την ίδια άποψη εκφράζει και η εξής παράθεση σχετικής έκθεσης του ΙΓΜΕ: «Η διαπερατότητα των υλικών αυτών (...) κυμαίνεται σημαντικά λόγω ποικιλίας των υλικών. Κατά την άποψή μας πρόκειται για μέτριας ποιότητας υλικά (...)» και «δεν είναι τα πιο κατάλληλα για στεγανοποιήσεις».

Β) Επίστρωση πλαστικής μεμβράνηςΣύμφωνα με τη ΜΠΕ της εταιρείας, η λίμνη θα επιστρωθεί και με γεωμεμβράνη "υψηλής πυκνότητας πολυαιθυλενίου (HDPE)" πάχους 1,5 χιλιοστού. Διερωτάται κανείς, πώς είναι δυνατό να στεγανοποιηθεί μια λίμνη 700.000 τετρ. μέτρων με μια τέτοια λεπτή μεμβράνη που θα δέχεται ετησίως (στερεά + διάλυμα) 3.000.000(!) τόνους πολτώδη τέλματα; Είναι δυνατόν να αποκλεισθούν απόλυτα και για πάντα οι διαφόρου είδους αστοχίες και πώς θα ελέγχονται ή θα διορθώνονται πιθανές φθορές, ρηγματώσεις και θραύσεις της γεωμεμβράνης στον πυθμένα της λίμνης, κάτω από ένα στρώμα τελμάτων πάχους μέχρι 50 μέτρων; Μια τέτοια εναπόθεση με δηλητηριώδη απόβλητα δεν πρέπει ποτέ να επιτραπεί σε μια λογική και υπεύθυνη χώρα.
Οι διάφορες γεωμεμβράνες έχουν μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα. Ειδικά οι γεωμεμβράνες υψηλής πυκνότητας έχουν μειωμένη ελαστικότητα, είναι δύσκαμπτες και με το πέρασμα του χρόνου παρουσιάζουν μικρορηγματώσεις και θραύσεις λόγω καθιζήσεων και διαφόρων κινήσεων των υλικών του υπεδάφους, όπως μικροτεκτονικές κινήσεις ή κινητοποιήσεις υποκείμενων αργιλικών υλικών (φαινόμενα "θιξοτροπίας"). Αδύνατα σημεία είναι και οι ενωτικές ραφές συγκόλλησης των λωρίδων της γεωμεμβράνης. Βασικό ρόλο παίζουν οι οξειδωτικές διαβρωτικές διεργασίες. Στη βιβλιογραφία τονίζεται η παλαίωση / διάβρωση των γεωμεμβρανών ιδιαίτερα λόγω επίδρασης όξινων διαλυμάτων.

Ο ρόλος της τεκτονικής δομής στην περιοχή του προγραμματιζόμενου μεταλλείου 

Σημειώνεται ότι το κύριο ρήγμα στην ανατολική τεκτονική επαφή της Τάφρου των Πετρωτών (ουσιαστικά αποτελείται από δέσμη ρηγμάτων) θα αγγίζει σχεδόν το νοτιοανατολικό περίγραμμα της λεκάνης και θα απέχει περίπου 200 μέτρα από το σχεδιαζόμενο κύριο φράγμα. Η περιοχή διασχίζεται και από πολλά άλλα τεκτονικά ρήγματα. Ένα ορατό πλευρικό ρήγμα ΒΒΔ διεύθυνσης χαρακτηρίζει μάλιστα το μορφολογικό στένωμα του Παλιορέματος στο οποίο πρόκειται να κατασκευαστεί το φράγμα (το ρήγμα αυτό παρατηρήθηκε από τον εισηγητή και είναι επίσης σημειωμένο στον γεωλογικό χάρτη του ΙΓΜΕ 1:50.000, φύλλο Μαρώνειας).
Γεωτεκτονικές αναλύσεις της βιβλιογραφίας σε συνδυασμό δεδομένων δορυφορικών εικόνων και αεροφωτογραφιών δείχνουν παραστατικά την πυκνότητα των τεκτονικών γραμμώσεων στις ισχυρά τεκτονισμένες ηφαιστειακές και μεταμορφωμένες περιοχές της νοτιοανατολικής Ροδόπης. Εκτός των μεγάλων ρηγμάτων, οι τεκτονικές αυτές γραμμώσεις έχουν ποικίλο μήκος από μερικά μέτρα μέχρι μερικά χιλιόμετρα.

Από τις διάφορες παρατηρήσεις μας στην ύπαιθρο, σε συνδυασμό με βιβλιογραφικές καταγραφές προκύπτουν τα εξής:
α) Το πυκνό δίκτυο ρηγμάτων απεικονίζει έναν έντονο "τεκτονικό κατακερματισμό" της ηφαιστειακής περιοχής της Τάφρου των Πετρωτών, συμπεριλαμβανομένου και του υπεδάφους της προγραμματιζόμενης λίμνης τελμάτων.
β) Δενδροστοιχίες που ευδοκιμούν σε γραμμικές ζώνες υγρασίας κατά μήκος μικρών και μεγάλων ρηγμάτων στηρίζουν την άποψη, ότι τα ρήγματα αυτά επικοινωνούν με υπόγειους υγρότοπους.
Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι τα τοξικά διαλύματα που θα διαρρέουν από τη λίμνη τελμάτων θα κατευθύνονται δια μέσου τέτοιων ρηγμάτων κατακόρυφα προς το υπόγειο υδρολογικό σύστημα. Ο τεκτονικός κατακερματισμός του υπεδάφους θα δημιουργεί συνθήκες ταχείας διακίνησης μεταλλοφόρων και κυανιούχων διαλυμάτων με αποτέλεσμα την ένταση ρύπανσης των υπογείων νερών.

Δυστυχήματα από θραύσεις φραγμάτων στις λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων Εκτός των κινδύνων διαρροών, συμβαίνουν τακτικά θραύσεις φραγμάτων, συνήθως ύστερα από καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις, με ολέθριες συνέπειες. Η κοινή γνώμη στην Ευρώπη συνειδητοποίησε το θέμα αυτό μετά την καταστροφή που δημιούργησε η θραύση του φράγματος της λίμνης αποβλητων του μεταλλείου χρυσού στην Baja Mare της Ρουμανίας τον Ιανουάριο 2000 με αποτέλεσμα να διαρρεύσουν 100.000 κυβ. μέτρα κυανιούχων διαλυμάτων, να δηλητηριάσουν τους παρακείμενους ποταμούς και να γίνουν αισθητά μέχρι τον ποταμό Δούναβη. Εδικά στο ίδιο έτος 2000 είχαν καταλογιστεί άλλες 4 θραύσεις φραγμάτων: Baja Borsa Ρουμανίας (10 Μαρτίου), Aitik της Σουηδίας (9 Σεπτ.), Inez/Kentacky/USA (11 Οκτ.) και Νandan/Guangxi στην Κίνα (18 Οκτ.). Τα τρία τελευταία δυστυχήματα συνέβησαν μάλιστα σε ένα χρονικό διάστημα μόνο 2½ μηνών. Από το 2001 μέχρι το 2010 σημειώθηκαν άλλα 15 δυστυχήματα. Οι στατιστικές καταγράφουν κατά μέσο όρο περίπου δύο τέτοιες καταστροφές το χρόνο (βλ. παρακάτω).
Στην παγκόσμια δημοσιότητα έγιναν βέβαια γνωστά τα ακραία δυστυχήματα που άφησαν ιστορία, όπως π.χ. η ροή 4,2 εκατομμυρίων κυβ. μέτρων κυανιούχων αποβλήτων το έτος 1995 στο μεταλλείο χρυσού "Omai" στη Guayana με αποτέλεσμα να δηλητηριάσουν κυριολεκτικά τον μεγαλύτερο ποταμό της χώρας Essequibo, η θραύση φράγματος στη νοτιοδυτική Ισπανία το 1998, με αποτέλεσμα να χυθούν ένα εκατομμύριο κυβ. μέτρα τοξικά απόβλητα μολύβδου, χαλκού, ψευδαργύρου κ.ά. και να δηλητηριάσουν το εθνικό πάρκο Coto de Donana, η επάνω αναφερόμενη καταστροφή στη Baja Mare της Ρουμανίας και πρόσφατα τον Οκτώβριο 2010 στο Kolontar της Ουγγαρίας η θραύση φράγματος μεταλλείου βωξίτη με αποτέλεσμα να χυθούν 800.000 κυβ. μέτρα τοξικά τέλματα και να δηλητηριάσουν μια κατοικήσιμη περιοχή 8 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Η αναφορά στις ΜΠΕ της εταιρείας, ότι μία βροχόπτωση που μπορεί να καταστρέψει το προβλεπόμενο φράγμα στο Πέραμα συμβαίνει μία φορά ανά 10.000 χρόνια, είναι ένα "παραμύθι". Η στατιστική - INTERNET:antenna.nl/wise/uranium/mdaf - που αναφέρει 91 ατυχήματα σε φράγματα διαφόρων μεταλλείων ανά τον κόσμο τα τελευταία 49 χρόνια
(≈2 τον χρόνο), από το 1961 έως 2010, δείχνει παραστατικά ποια είναι η τραγική πραγματικότητα.

5. Επίλογος
Εάν η Πολιτεία αδειοδοτήσει την εκμετάλλευση χρυσού στο Πέραμα (και στις Σάπες), θα προδιαγράψει ουσιαστικά την περιβαλλοντική καταστροφή της Θράκης. Οι μεταλλευτικές κοινοπραξίες με τις προβλεπόμενες επεκτάσεις των μεταλλευτικών τους δραστηριοτήτων θα μεταβάλλουν την περιοχή Πέραμα - Πετρωτά – Συκοράχη – ΒΑ Σαπών, μήκους πάνω από 20 χλμ και πλάτους 3-6 χλμ, σε μια ζώνη επιφανειακών ορυχείων με ισάριθμες λίμνες εναπόθεσης μεταλλευτικών τελμάτων. Η "οργωμένη" και "δηλητηριασμένη" αυτή ζώνη θα διχάσει μοιραία τη Θράκη περίπου κατά μήκος της συνοριακής γραμμής μεταξύ των Νομών Ροδόπης και Έβρου με απρόβλεπτες οικολογικές επιπτώσεις και καθοριστική υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Στην ευρεία φάση μεταλλευτικών δραστηριοτήτων θα γίνουν πιθανόν αντικείμενα ενδιαφέροντος και άλλες περιοχές (π.χ. Πεύκα, Κίρκη - Αισύμη). Η Θράκη θα έχει την τύχη πολλαπλών περιοχών του τρίτου κόσμου, οι οποίες έπεσαν θύμα της χρυσοθηρίας των κοινοπραξιών.
Σε συμφωνία με αυτά ας αναφερθεί τέλος το αποστομωτικό συμπέρασμα του γερμανικού περιοδικού "DER SPIEGEL", ένα από τα πιο έγκυρα και με σοβαρό επιστημονικό προσανατολισμό περιοδικά ανά τον κόσμο, που ασχολήθηκε πριν μερικά χρόνια ειδικά με την εκμετάλλευση χρυσού. Η ακριβής μετάφραση αποσπάσματος του άρθρου από: "DER SPIEGEL", τεύχος 12/17.3.2008, σελ. 74 έχει ως εξής:
«Ο χρυσός βρίσκεται στο σκληρό πέτρωμα σε μικροσκοπικά ίχνη. Η εκμετάλλευσή του αποτελεί οικολογική καταστροφή. Για την εξόρυξη διατρυπούν οι μεταλλευτικές εταιρείες επιφανειακά ορυχεία, τα οποία έχουν τέτοιες διαστάσεις, ώστε να είναι ορατά από το Διάστημα. Για μια ουγκιά χρυσό (σημ.: 1 ουγκιά = 31,1 γραμμάρια) αλέθονται μέχρι κατάστασης λάσπης 20 τόνοι και σε ορισμένες περιπτώσεις 100 τόνοι πετρώματος. Ολόκληρα βουνά εξαφανίζονται στους μύλους (...). Για την επεξεργασία χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες ενός πολύ δηλητηριώδους διαλύματος κυανιδίων, το οποίο ξεπλένει τον χρυσό (από το πέτρωμα) και εξαφανίζει κάθε ζωή στην περιοχή. Τα κέρδη των κοινοπραξιών πηγαίνουν στα πλούσια βιομηχανικά κράτη. Δηλητήρια και μεταλλευτικά απορρίμματα παραμένουν στις χώρες (παραγωγής) του τρίτου κόσμου».