Η ΕΠΙΚΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ- 21η ΙΟΥΝΙΟΥ 1913

Μ` αφορμή την αυριανή 98η επέτειο της Μάχης του Κιλκίς, η gnomikilkis.gr παρουσιάζει ένα σύντομο χρονικό της μεγάλης φονικής σύγκρουσης μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, που η νικητήρια για την Ελλάδα έκβασή της σήμανε την αρχή του διπλασιασμού της χώρας μας.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΣΙΟ: Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος έχει λήξει με την ολική επικράτηση των συμμάχων έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας...Οι εδαφικές απώλειες των Τούρκων έναντι ,των Βουλγάρων των Ελλήνων, των Σέρβων αλλά και των Μαυροβουνίων είναι τεράστιες καθώς η μόνη περιοχή που ελέγχουν στην Ευρώπη είναι η Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρα της. Η σύμπνοια που επέδειξαν τα Γενικά Επιτελεία των τεσσάρων χωρών καθώς και η σταθερή πολιτική που ακολούθησαν οι πολιτικές ηγεσίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του αποτελέσματος του πολέμου.



Η Συνθήκη του Λονδίνου που τερμάτισε τη σύγκρουση, καθόρισε τα σύνορα και τις σχέσεις μεταξύ των αντιμαχομένων πλευρών, δεν προέβλεπε όμως τη διαμοίραση των εδαφών μεταξύ των νικητών, φέροντας έτσι στα σπλάχνα της τους σπόρους την νέας μεγάλης σύγκρουσης, αυτή τη φορά μεταξύ των πρώην συμμάχων. Η Ελλάδα με τη Σερβία είχαν συμφωνήσει στη κατανομή των εδαφών με βάση τις κτήσεις του στρατού της κάθε χώρας. Η Σερβία με τη Βουλγαρία είχαν ξεχωριστή συμφωνία διανομής που όμως δυναμιτίστηκε από την ανακύρηξη της Αλβανίας (από Ιταλία και Αγγλία) ως ανεξάρτητου κράτους. Η Σερβία που , με βάση τις συμφωνίες, ανακτούσε τον έλεγχο στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας και αποκτούσε σταθερή πρόσβαση στην Αδριατική, είχε πλέον περιορισμένα εδαφικά κέρδη και δεν αναγνώριζε πλέον τη συμφωνία με τους Βούλγαρους. Επιθυμούσε να ισορροπήσει την απώλεια εδαφών στα δυτικά με την απόκτηση νέων προς την ανατολή. Οι διαφορές της Βουλγαρίας με την Ελλάδα ήταν ακόμη πιο περίπλοκες. Χωρίς καμία συμφωνία για τη διανομή εδαφών και με πρόθεση για κυριαρχία στη Μακεδονία και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, οι δύο κατ'ανάγκη σύμμαχοι ήταν έτοιμοι για μια νέα αντιπαράθεση. Είχε προηγηθεί η σύγκρουση αντάρτικων μονάδων μερικά χρόνια νωρίτερα εντός της Οθωμανικής τότε επικράτειας με κυρίαρχη τη λυσσαλέα μάχη στον βάλτο των Γιαννιτσών. Η Βουλγαρία επιθυμούσε την επιστροφή στη συνθήκη του Αγ.Στεφάνου του 1878 και η Ελλάδα στην απελευθέρωση όσο περισσότερων εδαφών που κυριαρχούσαν ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί. Οι Έλληνες και οι Σέρβοι συνασπίστηκαν ακόμη μία φορά για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τη Βουλγαρική απειλή που μετά τη κατάρρευση των Τούρκων ήρθε και πάλι στο προσκήνιο. Οι στρατοί και των τριών χωρών ήταν έτοιμοι, εμπειροπόλεμοι και με ακμαίο ηθικό. Ο νέος επερχόμενος πόλεμος δε θα έμοιαζε σε καμία περίπτωση με τον προηγούμενο που οι Τούρκοι οπισθοχωρούσαν εύκολα. Η κάθε σπιθαμή εδάφους θα κερδιζόταν με πεισματικό αγώνα και πολύ αίμα! Η ΜΑΧΗΧωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου, ούτε καν προειδοποίηση, οι Βουλγαρικές ένοπλες δυνάμεις επιτέθηκαν τη νύχτα της 16ης προς 17ης Ιουνίου 1913 ταυτόχρονα στις προφυλακές του Ελληνικού και Σερβικού στρατού. Η ταυτόχρονη αυτή επίθεση εναντίον δύο αντιπάλων φανέρωνε την υπεροψία των Βουλγάρων επιτελών καθώς και το ριψοκίνδυνο του όλου εγχειρήματος τους. Για τη προσβολή του ελληνικού στρατού η Βουλγαρία διέθεσε τη 2η Στρατιά υπό τον στρατηγό Ιβανώφ που ήταν αναπτυγμένη στις θέσεις Δοϊράνη-Κιλκίς-Λαχανάς-Ελευθερούπολη। Η δύναμη των Βουλγάρων ήταν γύρω στις εκατό χιλιάδες άντρες χωρισμένοι σε 59 τάγματα πεζικού και 14 ίλες ιππικού, υποστηριζόμενοι από 175 πυροβόλα.Το ελληνικό Γενικό Επιτελείο είχε προλάβει τις εξελίξεις και τις προηγούμενες μέρες είχε προωθήσει και παρατάξει τον στρατό σε κατάλληλες θέσεις τόσο για να αποκρούσει την αναμενόμενη (λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης στρατού στα σύνορα) βουλγαρική επίθεση, όσο και για να περάσει στην αντεπίθεση ώστε να ελευθερώσει την ανατολική Μακεδονία και να την εντάξει στον εθνικό κορμό। Εκατόν δέκα εφτά χιλιάδες άντρες, χωρισμένοι σε 73 τάγματα πεζικού και 7 ίλες ιππικού, υποστηριζόμενοι από 176 πεδινά και ορεινά πυροβόλα είχαν αναπτυχθεί ακολουθώντας μια υποδειγματική, ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα, κινητοποίηση.
Η πρώτη επίθεση των Βουλγάρων εκδηλώθηκε στη βόρεια πλευρά του Παγγαίου κοντά στην Ελευθερούπολη. Η προφυλακή του ελληνικού στρατού οπισθοχώρησε με ασφάλεια. Το περίεργο αυτής της σύγκρουσης είναι πως ενώ ο Βουλγαρικός στρατός ξεκίνησε τη μάχη αυτή η πρώτη επίθεση ήταν και η μοναδική! Ο Ελληνικός στρατός βρισκόταν σε τέτοιο επίπεδο ετοιμότητας και κινητοποίησης που αντεπιτέθηκε αμέσως αναγκάζοντας τους αντιπάλους σε στατική άμυνα. Η επίθεση των Ελλήνων ήταν σφοδρή και σε όλο το μέτωπο ταυτόχρονα καθώς οι επιτελείς του στρατού έδειξαν υψηλά επίπεδα επαγγελματισμού που εξασφάλισαν άριστη εποπτεία του πεδίου μάχης καθώς και διοικητικής μέριμνας.
Οι 2η, 3η, 4η, 5η μεραρχίες ξεκίνησαν από τη γραμμή Λητή-Αγιονέρι με κατεύθυνση το Κιλκίς. Η 6η από Άσσηρο και η 1η από Προφήτη κατευθύνθηκαν προς Λαχανά. Στη δεξιά πλευρά η 7η από Αρεθούσα προέλασε προς Νιγρίτα και από τη δεξιά η 10η από γέφυρα Γουμένιτσας (Αξιός ποταμός) προς λίμνη Αρτζάν. Στις 8 το πρωί της 19ης Ιουνίου οι τέσσερις μεραρχίες που προωθούνται προς τη κατάληψη του Κιλκίς έρχονται σε επαφή με τις αμυντικές δυνάμεις των Βούλγαρων που βρίσκονται στη πρώτη αμυντική γραμμή Πέρινθος-Μαυρονέρι-Νέο Γυναικοχώρι. Η μάχη γενικεύεται και παρά τις απώλειες από τα πυκνά πυρά των αντιπάλων, οι ελληνικές μονάδες απωθούν τους αντιπάλους και τους αναγκάζουν να οπισθοχωρήσουν. Το μεσημέρι πραγματοποιείται η επίθεση στη προωθημένη αμυντική τοποθεσία του Λαχανά με τα ίδια αποτελέσματα. Παρά τις μεγάλες απώλειες, οι Έλληνες ανάγκασαν τους Βούλγαρους να οπισθοχωρήσουν στη κύρια αμυντική τους θέση. Οι μεραρχίες στα άκρα της παράταξης (7η και 10η) επικράτησαν και ανέτρεψαν οριστικά την αντίσταση των εχθρών στη στενωπό Σκεπαστού και στο Αρτζάν.
Την επόμενη μέρα οι μάχες συνεχίστηκαν με την ίδια σφοδρότητα. Οι Βούλγαροι αντιστεκόταν πεισματικά στις λυσσαλέες επιθέσεις του ελληνικού στρατού. Τα εδαφικά κέρδη ήταν πενιχρά. Τα πυκνά πυρά των Βουλγάρων καθώς και η έλλειψη επαρκούς κάλυψης πυροβολικού του ελληνικού στρατού, ανάγκασε το πεζικό να καθηλωθεί στις θέσεις του. Η μόνη αλλαγή στο μέτωπο ήταν η κατάληψη της Νιγρίτας από την 7η μεραρχία. Μία κίνηση υπερκερασμού
Στις 3:30 το πρωί της 21ης Ιουνίου 1913 ξεκίνησε η γενικευμένη επίθεση κατά της πόλης του Κιλκίς. Οι μεραρχίες 3η, 4η, 5η μάχονται στα περίχωρα της πόλης κάτω από τις συνεχείς βολές του αντίπαλου πυροβολικού. Η 2η μπαίνει στην ίδια την πόλη και τα συντάγματα 1ο και 7ο καταλαμβάνουν τη πρώτη αμυντική γραμμή των Βουλγάρων στις 4:10 το πρωί. Η επίθεση συνεχίζεται με αμείωτη ένταση και με τρομακτικές απώλειες και από τις δύο πλευρές και με εφόρμηση εφ'όπλου λόγχης, καταλαμβάνεται και η δεύτερη αμυντική γραμμή μέχρι τις 5:00 το πρωί. Το 3ο σύνταγμα εμπλέκεται στη μάχη πλέον και αποκρούει τις σφοδρές αντεπιθέσεις των αντιπάλων και με συντονισμένες επιθέσεις η πόλη καταλαμβάνεται στις11:00 το πρωί. Μέσα σε λίγη ώρα η ελληνική σημαία κυματίζει περήφανα στον λόφο του Αγ.Γεωργίου και ο Βουλγαρικός στρατός υποχωρεί αλλά με σχετική τάξη.
Στη τοποθεσία του Λαχανά οι εξελίξεις ήταν παράλληλες με αυτές του Κιλκίς. Με τη λόγχη οι Έλληνες στρατιώτες κατεδίωξαν τους Βούλγαρους από τα χαρακώματα τους, με βαριές απώλειες και για τις δύο πλευρές. Μέχρι της 16:00 το απόγευμα η οχυρή τοποθεσία του Λαχανά βρισκόταν στα χέρια του ελληνικού στρατού. Η υποχώρηση των Βουλγαρικών σωμάτων προς Σέρρες και Δοϊράνη ήταν μαζική και παραλίγο θα είχε μετατραπεί σε άτακτη φυγή.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ περήφανη αυτή νίκη των Ελληνικών όπλων ήταν η σημαντικότερη σε όλη τη διάρκεια του Β' Βαλκανικού Πόλεμου. Οι υπερόπτες Βούλγαροι αναγκάστηκαν να διακόψουν οποιαδήποτε περαιτέρω σκέψη για επιθετικές κινήσεις και πέρασαν στην άμυνα τόσο στο Ελληνικό όσο και στο Σερβικό μέτωπο. Παρά τις τρομακτικές απώλειες, το ηθικό του στρατού εξυψώθηκε και η συνέχιση του πολέμου φάνταζε ως κάτι το αυτονόητο σε όλο τον Ελληνισμό. Οι απώλειες και για τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές τρομακτικές λόγω της αγριότητας της σύγκρουσης. Από τη Ελλάδα σκοτώθηκαν ή τέθηκαν εκτός μάχης 8.652 άντρες και από τη Βουλγαρία σκοτώθηκαν ή τέθηκαν εκτός μάχης 6.971, αιχμαλωτίστηκαν 6 χιλιάδες και χάθηκαν 12ο πυροβόλα όπλα.
Τα λάθη της Βουλγαρικής ηγεσίας αμέτρητα! Ξεκίνησαν πόλεμο σε δύο μέτωπα λόγω υπεροψίας χωρίς να παραδειγματιστούν από τις νίκες των δύο πρώην συμμάχων τους απέναντι στον Οθωμανικό στρατό. Αν είχαν επιλέξει να πολεμήσουν τη κάθε μία χώρα ξεχωριστά, ίσως το αποτέλεσμα να ήταν διαφορετικό. Ακόμη ένα λάθος ήταν προφανώς και οι εκτιμήσεις τους για τον αριθμό των Ελλήνων στρατιωτών που μαζεύτηκαν στα σύνορα. Η έλλειψη σωστού δικτύου πληροφοριών τους στοίχισε τη σημαντική αυτή μάχη αλλά και ολόκληρο τον πόλεμο.
Οι Έλληνες επιτελείς επέδειξαν απαράμιλλο επαγγελματισμό καθώς με μεγάλη ανδρεία στο πεδίο της μάχης μαζί με τους άντρες τους. Ο αριθμός των οκτώ νεκρών διοικητών σωμάτων μαρτυρεί την αφοσίωση των Ελλήνων αξιωματικών. Η πρωτοφανής κινητοποίηση στρατευμάτων στα σύνορα αλλά και η υποδειγματική εκτέλεση του σχεδίου μάχης ήταν τα στοιχεία που έδωσαν τη σημαντική αυτή νίκη στην Ελλάδα.
Μελανό σημείο στην Ελληνική στρατηγική ήταν η απογοητευτική επίδοση του πυροβολικού. Όπως και στη μάχη του Σαρανταπόρου (1912), τα ελληνικά πυροβόλα δεν παρείχαν επαρκεί κάλυψη στις μονάδες πεζικού με αποτέλεσμα, πολλές φορές αυτές να ακινητοποιούνται από τα πυκνά πυρά των αμυνομένων και να δέχονται βαριές απώλειες. Ακόμη ένα σημείο που υστέρησε η Ελληνική διοίκηση είναι η έλλειψη πρωτοβουλίας που επέδειξε η 7η μεραρχία μετά τη κατάληψη της Νιγρίτας. Αν ο διοικητής λάμβανε εντολή ή ενεργούσε από μόνος του και έκλεινε τις γέφυρες του Στρυμόνα, καθιστώντας αδύνατη τη διαφυγή του βουλγαρικού στρατού, τότε η παράδοση και η αιχμαλωσία 100 περίπου χιλιάδων αντρών θα ήταν γεγονός! Αυτό βέβαια θα ήταν και το τέλος του Β' Βαλκανικού πολέμου.
Ο στρατηγός Ιβανώφ, Στρατάρχης των βουλγαρικών δυνάμεων, γράφει στα απομνημονεύματά του: "Ήμασταν σε θέση να αντισταθούμε για τόσο καιρό, γιατί ο εχθρός ήταν αδέξιος, δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν πόσο σοβαρή ήταν η κατάσταση, δεν μπορούσαν να αξιοποιήσουν τις αδυναμίες μας .... Νόμιζα ότι είχα προβλέψει τα πάντα, ότι είχα μαντέψει τα πάντα, τα πάντα, εκτός απο την ελληνική τρέλα ".