Ευλογημένη χρονιά το 2011, αφού, όπως σημειώσαμε και σε προηγούμενο φύλλο της «γ», συμπίπτουν επετειακές ημερομηνίες για μια σειρά από σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων μας.
Ανάμεσά τους και ο κάτοχος του βραβείου Νόμπελ ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης, αφού συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή του και το γεγονός αυτό σηματοδοτεί μια σειρά πολλών και ποικίλων εκδηλώσεων, όπως ομιλίες, εκδόσεις, συναυλίες, εκθέσεις με ζωγραφικά του έργα (τέμπερες) και κολάζ και άλλες.
Στο σημερινό μας σημείωμα θα προσπαθήσουμε να συναντήσουμε τη σκέψη του ποιητή πάνω σε καίριες πτυχές της καθημερινότητάς μας. Σε πολλές από τις απόψεις του ο Ελύτης ήταν προφητικός και θα δούμε, με τη βοήθεια της συντρόφου του, ποιήτριας Ιουλίτας Ηλιοπούλου, πόσο εύκολα αφουγκραζόταν τα δύσκολα που έρχονταν, αλλά και πως στιγμάτιζε τα απαξιωτικά για την έννοια άνθρωπος.
Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, δεκαπέντε χρόνια από το θάνατο του ποιητή το 1996, έχει αναλάβει την πνευματική διαχείριση του έργου που άφησε ο Οδυσσέας Ελύτης, χωρίς να παύει η ίδια να είναι μια ιδιαίτερα σημαντική παρουσία στο χώρο της ποίησης.
Ο Οδυσσέας Ελύτης της ολιγάρκειας
«Ο ποιητής ζούσε με το λίγο και ακριβές, με τα τελείως απαραίτητα. Έπραττε αντίθετα από εκείνο το ρεύμα πλουτισμού που σάρωνε από τότε την κοινωνία, ένας πλουτισμός που δεν ερχόταν πάντα με νόμιμα μέσα και έστρεφε τους ανθρώπους στο να ταυτίζουν την ποιότητα της ζωής με την ευμάρεια. Από τότε ξεκίνησε ο ανορθόδοξος δρόμος που οδήγησε τα πράγματα στα σημερινά φαινόμενα. Ο Ελύτης ήταν αποτραβηγμένος απ’ αυτό το υλικό μέρος. Ζούσε πάντοτε ασκητικά, είτε σε περιόδους που ένιωθε οικονομική πίεση είτε περιόδους που τα βόλευε πιο εύκολα. Ήταν συνεπής μ’ αυτό που διακήρυττε στο έργο του».
«Είχε μια βαθιά θλίψη για το έλλειμμα ήθους και πνευματικότητας που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει πάρα πολλές εκφάνσεις της ζωής.
Τον ενοχλούσε η ευκολία που είχαν τα μέσα ενημέρωσης να δημιουργούν αξίες χωρίς αντίκρισμα και μάλιστα με τρόπο προκλητικό, ιδίως όταν αυτό συνέβαινε στο χώρο της πολιτικής. Στο τελευταίο του βιβλίο «Εκ του πλησίον» αποτυπώνονται οι σκέψεις του και ο σκεπτικισμός από την ανορθόδοξη πορεία των πολιτικών πραγμάτων κατά την τελευταία περίοδο που έζησε, δηλαδή μεταξύ του 1995 και του 1996».
Ο Ελύτης και η προβολή διαχρονικών αξιών
Ελληνικές και ταυτόχρονα παναθρώπινες αξίες προβάλλει ο ποιητής μας από το έργο του, που μπορεί να προέρχονται από το φυσικό χώρο, ακόμη και από την ίδια την γλώσσα. Πίστευε ότι στόχος της ποίησης είναι να δείξει τη δυναμική αυτών των αξιών στο χρόνο.
«Σ’ όλο του το έργο θέλει να επισημάνει την παντοτινή ύπαρξη ηθικών αξιών, αρχετυπικών αρχών, όπως η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η αθωότητα, που η περιρρέουσα πραγματικότητα δεν μας επιτρέπει να τις δούμε και να τις ενστερνιστούμε:
Έλεγε: «Ανάμεσα σε μια βαθυστόχαστη φιλοσοφική σκέψη
και σε μια άγρια μαργαρίτα προτιμώ να υποκλίνομαι
στην αθωότητα της δεύτερης».
Στο έργο του δηλαδή ένα κυρίαρχο στοιχείο είναι η εναντίωσή του στην τρέχουσα αντίληψη της ζωής, η ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου μας, η επανεκτίμηση του μυστηρίου της ύπαρξης. Άρα, θα λέγαμε ότι πρόβαλε διαχρονικές αξίες, έναντι των οποίων, κάθε φορά, ο άνθρωπος έρχεται να πάρει μια θέση: Ηθική, αισθητική, βιωματική.
Ο ποιητής έλεγε ότι:
«Η εποχή πρέπει να σφραγίσει
χωρίς να σε παραχαράξει»
Πρέπει δηλαδή να μένουμε αλώβητοι από το ρεύμα, το συρμό της εποχής, και να μην είμαστε έρμαια των εύκολων επιλογών που αυτή προσφέρει. Έχουμε χρέος να συ-διαμορφώνουμε τα πράγματα και όχι απλά να ακολουθούμε τις καταστάσεις σαν πειθήνια και άβουλα όντα.
Λύση η επιστροφή στο χαμένο ήθος.
Ο ποιητής πιστεύει ότι μια ακραία δυσάρεστη κατάσταση οδηγεί σε επιστροφή στις πηγές και αυτό διαφαίνεται στο έργο του. Άλλωστε, η ίδια η ποίηση, υποστηρίζει
«είναι η τέχνη που οδηγεί τον άνθρωπο στις πηγές της ζωής και του θαύματος».
Όσο απογοητευτική είναι μια κατάσταση, υπάρχει πάντα μια θετική όψη: Να οδηγηθεί κανείς σε πιο γνήσιες και διαρκείς αξίες της ζωής, έστω κι αν προσπαθήσει μόνος του, όπως μας λέει στα «Πάθη του «Άξιον Εστί»:
Μόνος κυβέρνησα – τη θλίψη μου
Μόνος αποίκησα – τον εγκαταλειμμένο Μάιο
Μόνος εκόλπωσα – τις ευωδιές
Επάνω στον αγρό – με τις αλκυονίδες
Τάισα τα λουλούδια κίτρινο – βουκόλισα τους λόφους
Επυροβόλησα την ερημιά – με κόκκινο!
Είπα: δε θα ‘ναι η μαχαιριά – βαθύτερη από την κραυγή
Και είπα: δε θα ‘ναι το Άδικο – τιμιότερο απ’ το αίμα!
Το χέρι των σεισμών – το χέρι των λιμών
Το χέρι των εχτρών – το χέρι των δικών
Μου, εφρένιασαν εχάλασαν – ερήμαξαν αφάνισαν
Μια και δυο – και τρεις φορές
Προδόθηκα και απόμεινα – στον κάμπο μόνος
Πάρθηκα και πατήθηκα – σαν κάστρο μόνος
Το μήνυμα που σήκωνα – τ’ άντεξα μόνος!
Μόνος απέλπισα – το θάνατο
Μόνος εδάγκωσα – μες στον Καιρό με δόντια πέτρινα
Μόνος εκίνησα – για το μακρύ
Ταξίδι σαν της σαλ – πιγγας μες στους αιθέρες!
Ήταν στη δύναμή μου η Νέμεση – το ατσάλι κι η ατιμία
Να προχωρήσω με τον κορνιαχτό – και τ’ άρματα
Είπα: με μόνο το σπαθί – του κρύου νερού θα παραβγώ
Και είπα: με μόνο το Άσπιλο – του νου μου θα χτυπήσω!
Στο πείσμα των σεισμών – στο πείσμα των λιμών
Στο πείσμα των εχτρών – στο πείσμα των δικών
Μου, ανάντισα κρατήθηκα – ψυχώθηκα κραταιώθηκα
Μια και δυο – και τρεις φορές
Θεμέλιωσα τα σπίτια μου – στη μνήμη μόνος
Πήρα και στεφανώθηκα – την άλω μόνος
Το στάρι που ευαγγέλισα – το ‘δρεψα μόνο!
Λοιπόν,
«Στο πείσμα των σεισμών – στο πείσμα των λιμών
Στο πείσμα των εχτρών – στο πείσμα των δικών μου
Ανάντισα κρατήθηκα – ψυχώθηκα κραταιώθηκα»
Μπορούμε να πούμε στο τέλος για τη μοναχική μας προσπάθεια και πορεία. Έτσι μόνο θα καυχηθούμε ανακουφισμένοι:
«Πήρα και στεφανώθηκα – την άλω μόνος»
Και αυτή δεν είναι δα μια ασήμαντη νίκη στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε! Ο ποιητής μας δείχνει το δρόμο:
«Σ’ ευλογημένη μέρα βγάζει το κακό
σε δημοσιά καλή το στενοσόκακο»
«Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.
Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.
Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.