Act Business Center

Act Business Center

Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 2015

Γράψε... λάθος! Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 2015

Γράφει ο Σπύρος Καρτσώνης
‘‘Σου είπα’’ και ‘‘με είπες’’: η γενική (των νοτίων), η αιτιατική (των βορείων)… και στη μέση η δοτική!

Όλοι γνωρίζουμε ότι η δοτική, μία από τις πτώσεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, δεν υπάρχει πλέον στη νέα ελληνική (η κατάργηση βεβαίως ενός εκφραστικού μέσου δεν σημαίνει υποχρεωτικά φτώχεμα της γλώσσας, αφού σχεδόν πάντοτε γίνεται ‘‘αντικατάστασή’’ του από ένα άλλο).
Τη θέση που είχε η δοτική στην αρχαία ελληνική γλώσσα την πήραν στη νέα ελληνική διάφορες εμπρόθετες εκφράσεις, με την πρόθεση σε, για παράδειγμα, ή με την πρόθεση με. Έτσι εκεί που ο αρχαίος Έλληνας έλεγε δίδωμι τω ανθρώπω (από το ρήμα αυτό βγήκε η λέξη δοτική) ο νέος Έλληνας λέει δίνω στον άνθρωπο. Τη βακτηρία έλεγε ο αρχαίος Έλληνας, με το μπαστούνι λέει ο Νεοέλληνας. Βεβαίως δεν λείπουν από τον νεοελληνικό λόγο απολιθώματα της δοτικής π.χ. επ’ αυτοφώρω, δόξα τω Θεώ, τοις μετρητοίς, εν χορώ, εν πάση περιπτώσει κ.λπ.

Η κατάργηση της δοτικής έφερε και την αντικατάσταση των προσωπικών αντωνυμιών εμοί και σοι (τύποι της δοτικής ενικού αριθμού του α΄ και β΄ προσώπου) από τις εμπρόθετες εκφράσεις σ’ εμένα και σ’ εσένα. Αλλά στο νεοελληνικό λόγο οι εκφράσεις αυτές έχουν έναν τόνο εμφατικό: όταν λέω το έδωσες σ’ εμένα εννοώ σ’ εμένα και όχι σε κάποιον άλλον. Όταν λέω το έδωσα σ’ εσένα εννοώ σ’ εσένα και όχι σε κάποιον άλλον. 

Το ίδιο φυσικά και όταν λέω το έδωσα σ’ αυτόν. Αν λοιπόν κάποιος θέλει να πει τα ίδια πράγματα χωρίς να δώσει αυτήν την έμφαση, τότε, αν μεν κατάγεται από τις νότιες περιοχές της χώρας θα πει μου το έδωσες, σου το έδωσα, του το έδωσα, αν δε κατάγεται από τις βόρειες περιοχές της χώρας μας θα πει με το έδωσες, σε το έδωσα, τον έδωσα. Το ίδιο γίνεται και στις περιπτώσεις που το ρήμα έχει τη σημασία του ‘‘λέω’’: μου το είπε - με το είπε κ.λπ. Αυτό σημαίνει ότι στις νότιες περιοχές της χώρας μας τη θέση της παλιάς δοτικής την πήρε η γενική πτώση, ενώ στις βόρειες περιοχές της χώρας μας την πήρε η αιτιατική. Επομένως και οι δύο αυτοί εκφραστικοί τρόποι είναι ιστορικά δικαιωμένοι. Το ότι στα σχολικά βιβλία μπήκε η γλωσσική μορφή των νότιων περιοχών, η οποία σιγά σιγά αναδείχθηκε κοινή γλώσσα όλων των Ελλήνων, οφείλεται στο γεγονός ότι οι νότιες περιοχές μετά την Επανάσταση απελευθερώθηκαν πρώτες. 

Έτσι, όταν το νεοϊδρυμένο μας κράτος έπρεπε να αποκτήσει τη γλώσσα του, αυτή δεν μπορούσε να ήταν άλλη παρά η ομιλούμενη στις περιοχές αυτές. Αν φυσικά τα ιστορικά γεγονότα ακολουθούσαν αντίστροφη πορεία, σίγουρα θα είχε επικρατήσει ο βόρειος εκφραστικός τρόπος. Ο τρόπος αυτός όμως έχει ένα μειονέκτημα: δεν αφήνει να φανεί τόσο καθαρά, όσο ο νότιος, ο συντακτικός ρόλος που παίζουν μέσα στην πρόταση οι τύποι αυτοί της προσωπικής αντωνυμίας (γι’ αυτό και κυκλοφορούν διάφορες πειρακτικές φράσεις, όπως: «θα σε κάνω κεφτεδάκια και θα σε στείλω»).

Εκείνο πάντως που πρέπει να προσέχουμε, γιατί αποτελεί το σοβαρότερο λάθος, δεν είναι το ‘‘λάθος’’ που κάνουμε με τη χρήση της αιτιατικής στη θέση της γενικής (σε έδωσα αντί σου έδωσα). Είναι το λάθος που κάνουμε όταν, από υπερβολικό ζήλο, χρησιμοποιούμε τη γενική εκεί που και οι νότιοι θα χρησιμοποιούσαν την αιτιατική (όταν δηλαδή το ρήμα της πρότασης δεν έχει τη σημασία του δίνω ή του λέω): «Θα ’ρθεις να μου ξαναδείς;», «Θα σου γελάσω».

Τελειώνοντας, κρίνουμε σκόπιμο να κάνουμε ένα μικρό σχόλιο: Μιλήσαμε για την κατάργηση της δοτικής. Στις μέρες μας όμως προχωρούμε χωρίς ίσως να το καταλαβαίνουμε, σιγά σιγά, και στην κατάργηση μιας άλλης πτώσης: της γενικής. Γράφει ο καθηγητής Δημήτρης Λυπουρλής στο βιβλίο του ‘‘Γλωσσικές Παρατηρήσεις Ι’’ σελ. 105 (κύρια πηγή και του σημερινού αλλά και των επόμενων τεσσάρων ή πέντε σημειωμάτων): «Εκεί που εμείς λέμε ‘‘ένα φύλλο από το τετράδιο’’ ή ‘‘ένα φύλλο από χαλκό’’, δεν έλεγαν παλιότερα ‘‘ένα φύλλο του τετραδίου’’ ή ‘‘ένα φύλλο χαλκού’’; Ή μήπως δεν είναι πια ολότελα αδύνατο να σχηματίσουμε τη γενική πτώση (ενικού και πληθυντικού αριθμού) λέξεων όπως η λέξη παιδάκι;».


kartswnhs@gmail.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η Γνώμη Κιλκίς- Παιονίας διευκρινίζει στους αναγνώστες της ότι θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα του σχολιασμού και της κριτικής έκφρασης, όταν αυτό φυσικά δεν στοχεύει στην απαξίωση, στην ύβρη και στην προσβολή ατόμων και θεσμών.

Το αναγνωστικό κοινό θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Γνώμη, επιδιώκοντας μια υγιή και αμφίδρομη επικοινωνία, δεν δημοσιεύει ανυπόγραφα σχόλια, αλλά ούτε και σχόλια ρατσιστικού, προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου.

Τα ενυπόγραφα άρθρα τέλος, εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας.